ΣΧΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΛΥΡΑΣ:
α.Πηκτίς/Φόρμιγξ/Κίθαρις βάρβιτος,
β.Σαμβύκη/Πανδρύς & Μάγαδις/ λαουτοειδή.
Λείπει από εδώ:
γ.Σαμβύκη/Επιγόνειο/άρπα πλαισίου.
δ. Κανών/ κανονάκι/ τσέμπαλο/ πιάνο
Ας αναλύσουμε πως από την πρωτόγονη λύρα ή μουσικό τόξο περνάμε στις διάφορες λύρες και πως φτάνουμε από τις λύρες στα σύγχρονα λαουτοειδή έγχορδα.
 |
| Πρωτόγονη λύρα ή μουσικό τόξο ή άρπα |
Το μουσικό τόξο είναι η πρωτόγονη λύρα επειδή έχει όλα τα στοιχεία της: έγχορδο μουσικό όργανο με δύο βραχίονες.
Επιπλέον όταν οι δύο βραχίονες γεφυρωθούν έχουμε ένα πλαίσιο και τότε γίνεται Πηκτίς -Πηκτίδα- είτε ξεχωρίσουν οι δύο βραχίονες είτε ενοποιούνται με καμπύλωση τους.
Η Πηκτίδα λέγεται σήμερα λύρα όταν οι χορδές καταλήγουν στο πλάι ενώ όταν καταλήγουν στο κέντρο λέγεται Άρπα παρόλο που το όνομα άρπα έχει να κάνει με τον τρόπο διέγερσης των χορδών (με το ψαχνό του δάκτυλου).Υπό αυτό το πρίσμα κάθε λύρα μπορεί να παιχτεί και σαν άρπα.
 |
| Πηκτίς λύρα |
 |
| Πηκτίς άρπα |
 |
| μουσικό τόξο, πηκτίς άρπα, πηκτίς λύρα |
Με την εισαγωγή του αντηχείου τίθεται το θέμα τι είναι λύρα και τι όχι με την σύγχρονη του όρου έννοια: δηλαδή δίμπρατσο έγχορδο μουσικό όργανο.
Να εξετάσουμε επομένως ποιο έχει δύο βραχίονες και ποιο έναν.
Η διαπίστωση είναι πως όλα ανεξαιρέτως έχουν σώμα με δύο άκρα αφού τόσα χρειάζεται η χορδή για να τεντωθεί.
Ωστόσο ο ένας παραμένει εμφανής ενώ ο δεύτερος ή η ενοποίηση των δύο είναι μέρος του αντηχείου.
Ας εξετάσουμε την περιπτωσεολογία:
1.Όταν το αντηχείο μπαίνει στη μέση του μουσικού τόξου γίνεται εμφανώς λύρα.
2.Όταν μπει στο ένα άκρο του το αντηχείο λέγεται Σαμβύκη .
3.Όταν γίνει ευθύγραμμος και μονοκόμματος ο ελεύθερος βραχίονας τότε έχουμε την πανδουρίδα
4.Όταν οι βραχίονες γίνουν ξύλινη επιφάνεια (τρίγωνο, τετράγωνο, τραπέζιο) έχουμε τον Κανόνα.
 |
Όταν τον ένα βραχίονα του τόξου καταλαμβάνει το αντηχείο
μένει ένας βραχίονας και τότε λέμε τη Σαμβύκη μονόμπρατσο
|
Υπό την οπτική αυτή στην αρχαιότητα είχαν δίκιο ότι όλα αυτά τα όργανα είναι λύρες.
Εξαιτίας αυτής της οπτικής γωνίας τα συμπεριλαμβάνουμε όλα υπό την ονομασία λύρα δηλαδή έγχορδο μουσικό όργανο δύο βραχιόνων τονίζοντας πως ο δεύτερος είτε εμφανής είτε αφανής είναι πάντα παρών.
Από αυτές τις αρχέγονες δομές προκύπτουν όλα ανεξαιρέτως τα σημερινά έγχορδα.
Η βασική περαιτέρω εξέλιξη του σώματος του οργάνου έρχεται από το συνδυασμό υλικών, βραχιόνων, χορδών, ρυθμιστών τάσης χορδών, αντηχείου, γέφυρας και καβαλάρη και τις επιμέρους εξελίξεις τους.

Όλα αυτά τα βρίσκουμε αποτυπωμένα στις ονομασίες των οργάνων που δίνουν την κυρίαρχη τους ιδιότητα που τα διακρίνει από τα υπόλοιπα έγχορδα.
 |
| Λύρα Τρίγωνον |
Τρίγωνον[=τρεις+γωνίες ή Ψαλτήριον ή Επιγόνειον ή Άρπα]
Από το πολύχορδο(τριών και πλέον χορδών) μουσικό τόξο -χωρίς αντηχείο και θηλιά- δημιουργείται το γωνιακά στερεωμένο ημιτελές πλαίσιο.
Το ημιτελές πλαίσιο είναι καμπύλο όταν είναι μονοκόμματο ή γωνιακά στερεωμένα όταν προκύπτει από σύνθεση δύο κομματιών επομένως τρίγωνου σχήματος και ονομάζεται Τρίγωνον. Το τρίγωνον επίσης ονομάζεται:
-Τρίχορδον από το αρχικό κούρδισμα του, επειδή αρχικά συνήθως είχε τρεις χορδές: υπάτη(ψηλή), μέση, νήτη(χαμηλή),
-Άρπα [Άρπα<αρπάζω].από το ρήμα αρπάζω και προέρχεται από τον τρόπο που χρησιμοποιείται.
-Ψαλτήριο λόγω χρήσης στους ιερούς ψαλμούς ως φορητό έγχορδο συνοδείας ρύθμισης της φωνής
-Επιγόνειο από τον Επίγονο που το εξέλιξε σε 40χορδο.
Όταν το Επιγόνειο γίνεται πολύχορδο οι αυξημένες τάσεις των χορδών επιβάλλουν τεχνικώς τη γέφυρα για να αντέχει η κατασκευή τις δυνάμεις που αναπτύσσονται.Τότε αποκτά σχήμα πλαισίου κενό στο κέντρο ή γεμάτο: τρίγωνο, τετράγωνο ή τραπέζιο και πάντως οι χορδές είναι στερεωμένες σε ένα σταθερό στερεωμένο σκελετό.
 |
| Τρίγωνον |
 |
| Ψαλτήριον τρίγωνο |
 |
| Δημιουργία πλαισίου από μονόξυλο ή δύο κομμάτια |
 |
| Η διατομή καμπάνας ή σχήμα ύψιλον (υ) |
Το ελαφρύ ανοικτό πλαίσιο σε σχήμα τρίγωνο αρχικά αποκτά τελικά το σχήμα ύψιλον (υ) με δύο σκέλη, που τα γεφυρώνει ένα κομμάτι ξύλου ή μετάλλου. Είναι αυτό που προτιμάται για ηχητικούς, χρηστικούς και αισθητικούς λόγους επειδή δονείται καλύτερα αφού πρόκειται για τη διατομή μιας καμπάνας ή ενός διαπασών που ενισχύει στοιχειωδώς τον ήχο.
Όταν λοιπόν το ανοικτό πλαίσιο στερεωθεί έχουμε την λύρα που ονομάζεται: Πηκτίς .
Η λύρα Πηκτίς [=πηχτή-στέρεη ή Ψαλτήριον ή Επιγόνειον ή Άρπα]
προκύπτει όταν οι τρεις ή τέσσερις αρχικά χορδές τεντώνονται σε ένα πλαίσιο. Για τούτο η λύρα πηκτίς είναι η εξέλιξη του τριγώνου και τη συναντάμε και με τα ονόματα του: ψαλτήριο, άρπα και επιγόνειο.
Η λύρα Πηκτίς είναι ο πρόγονος κάθε είδους λύρας, της Φόρμιγγας, της Κιθάρας, όσο και του Κανόνα και όλων όσων προκύπτουν από αυτά. Η Πηκτίς τρίχορδη και τετράχορδη λύρα είναι ο συνδετικός κρίκος άρπας, κανόνα, λύρας, πανδουρίδας επειδή έχει χαρακτηριστικά που δανείζονται όλες αυτές οι οικογένειες οργάνων.
Έχει πλαίσιο όπως αποκτάει η άρπα, έχει δύο βραχίονες και γέφυρα τους, όπως όλες οι λύρες που αποτελούν εξέλιξη της, αλλά έχει και το τρίχορδο κούρδισμα που γίνεται αργότερα το κούρδισμα πρώτα της σαμβύκης και ύστερα της πανδουρίδας αλλά και το τετράχορδο κούρδισμα που διατηρούν ακόμη τα νεώτατα είδη πανδουρίδας [βιολί και μαντολίνο].
Η λύρα πηκτίς είναι πρόγονος όπως ήδη θίξαμε και του τετράπλευρου ψαλτηρίου /κανόνα /κανονάκι/σαντούρι/τσέμπαλο/πιάνο
αφού πάνω σε στερεωμένο πλαίσιο έχουν τεντωθεί οι χορδές, σε τρίγωνο αλλά και σε τετράπλευρο ή τραπέζιο που όταν αποκτήσει αντηχείο σε όλο το πλαίσιο γίνεται ψαλτήριο και κανόνας κι όταν γίνει πολύχορδο καταλήγει Κανονάκι και λοιπά.
Η εφεύρεση της εντοπίζεται πριν από το 2800 και η εξέλιξη της σε φόρμιγγα έχει γίνει ήδη από το 2600 όπως αποδεικνύει η εύρεση της Χρυσής και Αργυρής λύρας της Ουρ σε ταφικό μνημείο στην Αίγυπτο, που θεωρούνται διπλωματικά δώρα των λαών των θαλασσών, Ετεοκρητών συγκεκριμένα, επειδή φέρουν το έμβλημα του ταύρου που χρησιμοποιούν οι Ετεοκρήτες και συνεχίζουν να χρησιμοποιούν οι Μινωίτες αργότερα.
 |
| Χρυσή και Αργυρή λύρα της Ούρ Αίγυπτος 2600πΧ |

Πάνω λεπτομέρεια από αιγυπτιακή ταφική τοιχογραφία του 1500-1200πΧ βλέπουμε τη λύρα της σκανδαλιστικής ''Ορχήστρας εταίρων του λαού των θαλασσών'' πρόκειται για ''φόρμιγγα'' δηλαδή ''πηκτίδα ξύλινη με αντηχείο, (επτάχορδη)
Επίσης φαίνεται σαμβύκη, πανδουρίς, δίαυλος.
Η τοιχογραφία μας δίνει πάρα πολλά στοιχεία για τη μουσική μας προϊστορία αλλά και για τις σχέσεις της με την αιγυπτιακή μουσική παράδοση.
Σε αντίστοιχο επίπεδο βρίσκεται το όργανο και στην μυκηναϊκή τοιχογραφία με κιθαρωδό από το ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο.
Η λύρα που περιγράφεται εδώ είναι φόρμιγγα δηλαδή πηκτίδα ξύλινη με αντηχείο (το κούφιο πλάτωμα του κάτω μέρους) και χρησιμοποιείται ως άρπα επτάχορδη με το ένα χέρι να δονεί και το άλλο να κρατά.
Η τοιχογραφία αυτή είναι του 1300-1200πΧ
Η Πηκτίς είναι το αρχαιότερο έγχορδο που έχει βρεθεί μέχρι τώρα στον ελληνικό χώρο. Πρόκειται για αγαλματίδια κυκλαδικού πολιτισμού του 2800πΧ είναι ''Οι αρπιστές της νήσου Κέρου''.
Βρέθηκε εξελιγμένη πηκτίδα και σε αναπαραστάσεις σε νεώτερες τοιχογραφίες σε Μινωικές και Μυκηναϊκές τοιχογραφίες ανακτόρων και ταφικά κτερίσματα καθώς και σε Χετιτικό, σε Ετρουσκικό και σε Μεσοποταμιακό τάφο, γεγονός που μας δείχνει αν μη τι άλλο πως είναι όργανο που γνωρίζουν έτσι ή αλλιώς όλοι οι μουσικοί πολιτισμοί είτε ως δικό τους είτε ως επιροή από αλλού.
Παρέκβαση
Οι ενδείξεις δείχνουν πως προέρχεται από την Μικρά Ασία και τους προέλληνες Πελασγούς προερχόμενους από Καύκασο και Πόντο. Αυτοί όμως μετέφεραν το σύνολο της τεχνολογίας κάθε είδους που εφήυραν ή βρήκαν στους αυτόχθονες των μεγάλων πρώιμων πολιτισμών που ήρθαν σε επαφή, σε όλο τον κόσμο τον οποίο περιηγήθηκαν ως πλάνητες. Έφτασαν από την νότια στην βόρεια και δυτική Ευρώπη και από τη βόρεια Αφρική μέχρι στην άπω Ανατολή.
[βλέπε ιστορικό Διόδωρο Σικελιώτη]
 |
| η άμεση σχέση γεωργίας και πολιτισμού είναι γνωστή ώστε τα στοιχεία για τη γεωργία μας δίνουν και την διάχυση του πολιτισμού γενικότερα μαζί με αυτόν και της μουσικής |
Ένωσαν προκατακλυσμιαία τον πολιτισμό τους του Μαιάνδρου ποταμού: της Αιγηίδας, με τους άλλους πρώιμους πολιτισμούς του Τίγρη και Ευφράτη ποταμού: της Μεσοποταμίας, του Νείλου ποταμού: της Αιγύπτου, του Ινδού ποταμού: της Ινδίας και Κίτρινου ποταμού :της Κίνας. Οι τρείς μεγάλοι κατακλυσμοί κατέστρεψαν σχεδόν ολικά όλους τους άλλους πολιτισμούς εκτός του ηπειρωτικού Μεσοποταμιακού που γλύτωσε κι έτσι φαίνεται τώρα ως ο αρχαιότερος.
Αυτά που αναφέραμε από άποψη ακαδημαϊκή είναι αιρετικές θεωρίες ωστόσο προκύπτουν πια από τις ιατροδικαστικές αλληλουχίες που κατέδειξε η εξέταση DNA των παγκόσμιων αρχαιολογικών γενετικών ευρημάτων,[Βλέπε eupedia.com] και πάντοτε διαπιστώνονται με μια ματιά στους πολιτισμούς που φαινομενικά είναι απομονωμένοι μεταξύ τους όπως για παράδειγμα ο Ελληνικός και ο Κινέζικος, Κορεάτικος, και Ιαπωνικός και έχουν ωστόσο τεράστια ποσοστά κοινού πολιτιστικού υποβάθρου εδικά δε στην αρχαϊκή μουσική τους. Αν ακούσει κανείς αρχαία ελληνικά κομμάτια από μουσικούς αρχαιολόγους σε λύρα και δίαυλο και ταυτόχρονα αντίστοιχα κομμάτια παραδοσιακής μουσικής των τριών αυτών χωρών θα καταλάβει ακριβώς περί τίνος ομιλούμε.


Ο Κανών [=κανόνας, νόμος] είναι αρχαϊκό όργανο.
Αρχικά είναι βοηθητικό όργανο κουρδίσματος, που σκοπό είχε να βοηθήσει στο
να κουρδιστούν οι χορδές άλλων εγχόρδων οργάνων.
Στην μορφή του αρχαϊκού μουσικού οργάνου συναντάται ακόμη και σήμερα σε σχήμα τρίγωνο ή τραπέζιο αργότερα και με ξύλινο αντηχείο πάνω στο οποίο έχουν τεντωθεί λίγες ή πολλές χορδές, ενίοτε παίζεται με δοξάρι ή πλήκτρο ή ραβδί και ονομάζεται αναλόγως ψαλτήρι ή κανονάκι ή σαντούρι [περσικό: σαν τουρ=εκατόχορδο].

 |
| Ελικών κανόνας Μι σι μι λα |
ο Ελικών κανόνας [=μελανόχρωμος λόγω των μεταλλικών βαριδίων και της κάσιας στο ξύλο] το όργανο αυτό παρέλαβε έτοιμο ο Πυθαγόρας και το μετέτρεψε στο μονόχορδο του Πυθαγόρα.
Ο Ελικών ήταν τετράχορδος με χορδές τις Μι λα σι μι .
Γεγονός που φανερώνει την αρχαιότητα του τετράχορδου κουρδίσματος (ανά τετάρτες) και την αρχαιότητα του τρίχορδου κουρδίσματος της ποντιακής λύρας μι,σι,λα.
Το βοηθητικό όργανο κανών βοηθούσε στο κούρδισμα άλλων οργάνων που επιτυγχάνεται με τέντωμα των χορδών [τριών για τρίχορδα ή τεσσάρων χορδών για τετράχορδα] με βαρίδια συγκεκριμένου βάρους και στη συνέχεια χρήση του ήχου των χορδών του ως υπόδειγμα με το οποίο συντονίζονταν ακουστικά οι αντίστοιχες χορδές στα άλλα όργανα.
 |
| Μονόχορδος κανών του Πυθαγόρα |

Μονόχορδον [=μονό+χορδό=όργανο με μια χορδή] ή μονόχορδος κανόνας του Πυθαγόρα. Με αυτό το όργανο το 600π.Χ., έκανε τα πειράματα του ο Πυθαγόρας και οι μαθητές του οι Πυθαγόρειοι. Μάλιστα το χρησιμοποίησε ως μονόχορδο με αντηχείο και με επιπλέον καβαλάρη κινητό μεταξύ των σταθερών και βαθμονομημένων καβαλάρηδων ώστε να μοιράζει τη χορδή σε λόγους εφαρμόζοντας το νόμο των αναλογιών.
Χρησιμοποιούνται από τότε και άλλες μέθοδοι για το κούρδισμα πιο φορητές, όπως των αυλών που συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμη σήμερα, ενώ ο κανών γίνεται ένα μουσικό όργανο που βοηθάει στους ψαλμούς αρχικά για το συντονισμό της φωνής των ψαλτών στις ιερές τελετουργίες και έπειτα σαν λύρα φορητή και ονομάζεται ψαλτήριον.
Εξελίξεις του κανόνα είναι το κανονάκι, το σαντούρι, το τσέμπαλο και το πιάνο.
Το αρχαιότατο αυτό όργανο ονομάζεται Κινόρ -κανών & κίθαρις- στα πελασγικά προσημητικά και το όνομα αυτό χρησιμοποιείται ακόμη σήμερα στο Ισραήλ που παρέλαβαν αυτή την μουσική παράδοση από τους κατακτημένους Φοίνικες και Φιλισταίους πελασγούς.
Παρέκβαση
Το γεγονός αυτό μας υποδεικνύει τη στενή σχέση φυλετική και πολιτιστική των Φιλισταίων και Φοινίκων Πελασγών με τους υπόλοιπους Πελασγούς τους κοινούς προγόνους μας: ''Τους λαούς της θάλασσας'' όπως τους έλεγαν οι Αιγύπτιοι.
Οι λαοί της θάλασσας ήταν προέλληνες πελασγοί και στο μεγάλο μέρος τους έγιναν οι πρωτοέλληνες ενώ μερικοί έγιναν συγγενή έθνη πχ Τυρηννοί, Ετρούσκοι>Ιταλοί. Ήταν σκορπισμένοι σε όλη τη Μεσόγειο αλλά και εκτός αυτής. Η προκατακλυσμιαία στενή επαφή των λαών αυτών διακόπτεται για μεγάλο χρονικό διάστημα με την καταστροφή των παραθαλάσσιων πολιτισμών λόγω κατακλυσμών, ο τελευταίος των οποίων έγινε το 1500πΧ.
Ωστόσο έχουμε πληροφορίες για τη μουσική παράδοση αυτών μέσω των παραστάσεων τοιχογραφιών άλλων λαών, που παριστάνουν τους λαούς της θάλασσας, όπως τοιχογραφίες και αρχεία των Αιγυπτίων και των Μεσοποτάμιων.
Οι πολιτισμοί αυτοί ήταν σε επαφή όχι πάντα ειρηνική με τους λαούς της θάλασσας.
Βλέπουμε παραστάσεις από ορχήστρα εταίρων από το Αιγαίο σε αιγυπτιακό τάφο που δείχνει όλη τη γκάμα οργάνων που χρησιμοποιούσαν, δίαυλο, πανδουρίδα, σαμβύκη, φόρμιγγα.
Έτσι βρίσκουμε πολλά στοιχεία για την αρχαιότατη μυθική- προϊστορική πολιτιστική μας παράδοση που ήταν ήδη κοινό κτήμα των λαών και των πολιτισμών τους προϊστορικά αφού όπως φαίνεται υπήρχε επαφή των μεγάλων αρχαίων πολιτισμών.
Αυτά τα στοιχεία μας ενδιαφέρουν για να καταλάβουμε:
α. που αναπτύχθηκε ο μουσικός πολιτισμός ο οποίος σχετίζεται με την Ελληνική ιστορία και
β. με ποιο τρόπο συμβαίνει η υπέρβαση των εθνικών ή άλλων συνόρων από την τέχνη για να διαχυθεί παντού.
Η τέχνη δεν αναγνωρίζει σύνορα όμως αναγνωρίζει συμβολή στο έργο της και ιδιαίτερες προτιμήσεις. Για αυτή τη συμβολή οφείλουμε να ξέρουμε για δύο λόγους:
Πρώτον για να γνωρίζουμε την ιστορική εξέλιξη των θεμάτων της τέχνης την αλληλουχία ή γενική εικόνα και
δεύτερον μέσω αυτής της αλληλουχίας να κατανοούμε το νόημα και τη σημασία των διαφόρων συμβολών.
Το αρχαιότερο κούρδισμα που χρησιμοποιείται σήμερα στον Ελλαδικό χώρο είναι το τρίχορδο σε τρείς εκδοχές [Ρε λα σολ], [Ρε λα ρε], [Μι σι λα].
Το μονόχορδο λα μέχρι και το τρίχορδο μουσικό τόξο χρησιμοποιείται ακόμη στην αφρικανική ήπειρο.
Το πρωτογενές τρίχορδο κούρδισμα πέρασε σε όλα τα είδη πρωτογενούς λύρας μεταξύ αυτών και στην σαμβύκη και στην πανδουρίδα, λύρες που γίνονται μονού βραχίονα όταν το αντηχείο δεσμεύει τον ένα βραχίονα.
Το τρίχορδο κούρδισμα ρε λα Ρε είναι στην ουσία ψευτοτρίχορδο αφού οι δύο χορδές είναι ρε, Ρε δηλαδή η ίδια με διαφορά οκτάβας και η μια είναι λα.
Δεδομένου ότι η λα είναι η πρώτη χορδή που αντιληπτικά ως ήχος μας φαίνεται οικεία επειδή είναι ο πρώτος ήχος που αντιλαμβάνεται το μωρό και ο πρώτος ήχος που μπορεί να πει. [Εξάλλου για τούτο είναι το πρώτο γράμμα της ελληνικής αλφαβήτου με σύμβολο το ανθρώπινο διάφραγμα.]
Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πως η νότα λα είναι η πρώτη νότα που χρησιμοποιήθηκε, άρα η ρε είναι η δεύτερη. Ωστόσο η επιπλέον Ρε δεν θεωρείται τρίτη αφού προαπαιτεί τη γνώση των οκτάβων εξάδων στο πεντατονικό εκτός αν θεωρήσουμε πως το κούρδισμα ρε λα Ρε είναι το κούρδισμα του διτονικού. Ωστόσο δεν υπάρχει μέχρι τώρα καμία ένδειξη για τέτοιο σύστημα. Έτσι πιστεύουμε πως η εκδοχή ρε λα σολ είναι αρχαιότερη. Όπως κι αν έχει η σειρά και οι τρεις τρίχορδες ανάγονται στην αρχαϊκή εποχή.
Το μονότονο του ενός τόνου-φθόγγου μας κάνει να πιστεύουμε πως άμεσα εμπλουτίστηκε με δεύτερη χορδή και τρίτη χορδή το μουσικό τόξο.
Αντιλαμβανόμαστε έτσι πόσο αρχαίο είναι το τρίχορδο κούρδισμα!
Τόσο αρχαίο όσο και το μουσικό τόξο 69.000πΧ.
Τα αρχαιότερα τόξα που έχουν βρεθεί ανάγονται στο 69.000πΧ στην Αφρική.
[Brown, Kyle S.; Marean, Curtis W.; et al. "An early and enduring advanced technology originating 71,000 years ago in South Africa". Nature. 491 (7425): 590–593.]
Στην Ευρώπη ανάγονται στο 15.000πΧ και βρέθηκαν σε σπήλαια στη σημερινή Γερμανία τότε ακατοίκητη περιοχή καταφυγής ζώων στο όριο του παγετώνα προσφιλή προορισμό των κυνηγών αρχανθρώπων της μεσογείου.
Οι Ετεοκρήτες -πρόγονοι των Μινωιτών-είχαν την αρχαιότερη υψηλή τεχνολογία στα τόξα: τα λεγόμενα σύνθετα τόξα στο 2300πΧ
''S.BAKAS Composite bows in Minoan and Mycenaean warfare'' 2016 Πανεπιστήμιο Κατάνια Ιταλία
''The first depiction of a probable composite bow lays in the victory stele of Naram-Sin of Akkad (23rd century BC)
Y ADIN, Y.,The Art of Warfare in Biblical lands in the light of archaeological discovery , Weidenfeld and Nicolsonpublishing, London 1963, p. 47.
Γεγονός που κάνει πιθανή την επαφή τους με την αφρικανική ήπειρο γεγονός που μαρτυράει και ο μύθος του Δία που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κρήτη και ζευγάρωσε με την αφρικανή καλλονή την Ευρώπη την οποία και έκλεψε σύμφωνα με την παράδοση.
Όλα αυτά έχουν το νόημα να κατανοήσουμε πως το μουσικό τόξο και μάλιστα ως τοξωτό είναι υπόθεση της παλαιολιθικής εποχής και όχι του ύστερου μεσαίωνα όπως διδάσκεται σήμερα.
Οι λύρες ως εξέλιξη του μουσικού τόξου επομένως δεν ανάγονται στην εποχή του χαλκού όπως διδασκόμαστε σήμερα αλλά είτε στην ύστερη παλαιολιθική είτε στην πρώιμη μεσολιθική εποχή.
Αυτό το βάθος μουσικής παράδοσης είναι ιλιγγιωδώς βαθύτερο από το ότι διδασκόμαστε και δείχνει πως τα πράγματα στην παράδοση διευρύνονται ως επιλογές και δεν χάνεται τίποτε σημαντικό.
Ακόμη και σήμερα σε πάρα πολλές περιοχές της Αφρικής χρησιμοποιούν το μουσικό τόξο μάλιστα σε μονόχορδη μορφή. Ενώ στην Ελλάδα χρησιμοποιούμε το πανάρχαιο τρίχορδο κούρδισμα.
Αυτό μας δείχνει αφενός πόσο λίγο διαφέρουμε από τους απώτατους μουσικούς αφενός, αφετέρου πόσο σημαντικό είναι να υπάρχουν όλες οι εκδοχές οργάνων και μεθόδων ακόμη και οι πιο πρωτογενείς-πρωτόγονες ώστε να διαλέξει ο μουσικός τι του αρέσει και του ταιριάζει και για διδακτικούς και για εξελικτικούς εκφραστικούς λόγους.
Αλλιώς κατανοεί κανείς τα έγχορδα παίρνοντας στα χέρια του ένα μουσικό τόξο και αλλιώς μια σύγχρονη κιθάρα.
Όσον αφορά τα τρίχορδα όργανα τώρα ξεκινώντας από το μουσικό τόξο το τρίχορδο κούρδισμα περνά προφανώς σε κάθε εξέλιξη του, ειδικά στα πρωτογενή στάδια. Λόγου χάρη υπήρχε τρίχορδο τρίγωνο, τρίχορδη πηκτίς, τρίχορδη Χέλυς, τρίχορδη φόρμιγγα, τρίχορδη βάρβιτος, τρίχορδη σαμβύκη και τρίχορδη πανδουρίδα.
Η μεν πανδουρίδα κρατάει το κούρδισμα αυτό μέχρι σήμερα, η δε σαμβύκη έγινε πρώτα Πηκτίδα αποκτώντας πλαίσιο και έφτασε να γίνει η πολύχορδη [100+]άρπα με αντηχείο και βάση στο έδαφος, πρόκειται για τη σύγχρονη άρπα ορχήστρας.
Η πανδουρίδα που κρατάει το τρίχορδο κούρδισμα είναι παγκόσμια υπόθεση υπάρχει δηλαδή σε κάθε άκρη του πλανήτη τουλάχιστον από την ελληνιστική εποχή ενώ στον Ελλαδικό χώρο σήμερα είναι η ποντιακή, κρητική, θρακιώτικη μακεδονίτικη και πολίτικη λύρα, ο τρίχορδος ταμπουράς ή θαμπούρα και το τρίχορδο μπουζούκι [με τριπλό ζεύγος χορδών πια] σε διάφορα μεγέθη: μπαγλαμαδάκι, τζουράς, μπουζούκι.
Η πανδουρίδα μέσω της εξέλιξης της από την άποψη της κατασκευής τους σώματος της και της εξειδίκευσης του ύφους της με διαφορετικά κουρδίσματα από άλλα όργανα(τετράχορδα, επτάχορδα, οκτάχορδα, ) γίνεται ο πρόγονος της πλειοψηφίας των σύγχρονων εγχόρδων.
λύρα Σαμβύκη[= ξύλο κούφιο, ζαμπούκος= ακτέα ή κουφοξυλιά ή αφροξυλιά, επίσης πλοιάριο της ερυθράς θάλασσας].
Βλέπουμε στη φωτογραφία Σαμβύκη χωρίς μεμβράνη όπου φαίνεται ξεκάθαρα πως είναι εξέλιξη του μουσικού τόξου με προσθήκη αντηχείου και επιπλέον χορδών,και μάλιστα σε ένα απλό κλαδί διαμορφωμένο σε καμπύλη πιθανόν με βράσιμο του ξύλου και φορμάρισμα του.
 |
Σαμβύκη από παράσταση αμφορέα με ορχήστρα
|
 |
| Λύρα Σαμβύκη όπως φαίνεται σε αρχαίο αμφορέα με παράσταση ολόκληρης ορχήστρας. |
 
Η προέλευση της λύρας σαμβύκης από το μουσικό τόξο είναι οφθαλμοφανής.
Ώστε δεν χρειάζεται να δούμε γιατί δεν είναι μονού βραχίονα η σαμβύκη -ούτε και η εξέλιξη της η πανδουρίς- γίνεται τέτοια όταν και επειδή το ένα άκρο της το καταλαμβάνει το αντηχείο.
λύρα σαμβύκη από κεραμικό αγγείο
Εξέλιξη της λύρας Σαμβύκης είναι η λύρα πανδουρίς ή πανδουρίδα.
 |
|  Πανδουρίδα ή Πανδρουρίς Πάνδρυς |
η λύρα Πανδουρίς [πάνδρυς =ολόξυλο δρυός παν+δρύς]ή τρίχορδον με ευθύγραμμο βραχίονα .
Στην παραπάνω εικόνα παριστάνεται Κόρη-Εταίρα με πανδουρίδα από το αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών του 500πΧ

Η λύρα πανδουρίς σε προκατακλυσμιαία αναπαράσταση του 1900πΧ σε Αιγυπτιακό ταφικό μνημείο που παριστάνει σκανδαλιστική ορχήστρα εταίρων των λαών της θάλασσας με σαμβύκη, πανδουρίδα, δίαυλο και φωνή, ορχηστρικό σχήμα εταίρων που διατηρείται μέχρι την Ελληνιστική εποχή στον Ελληνικό και Ελληνιστικό κόσμο, πρόκειται προφανώς για λαϊκή ορχήστρα . 
Η πανδούρα τόσο στην αρχαιότητα όσο και στις μέρες μας δεν αποτελεί λόγιο όργανο όπως οι άλλες λύρες και αυτό έχει να κάνει με το πρωτογενές ύφος του τρίχορδου κουρδίσματος της.
Λυρα Πανδουρίς στον Χετιτικό πολιτισμό
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Οι Χιττίτες ήταν αυτοκρατορία
πολυεθνική δεν
ήταν
ένα έθνος.
Ξεκίνησαν ως έθνος κοντά στη
Μεσοποταμία αναπτύχθηκαν
δυτικά όπου είχαν
κατακτήσει αυτόχθονα προελληνικά φύλα με
ανεπτυγμένο
μουσικό πολιτισμό
όπως
Φρύγες,
Λυδούς, Κάρες
και Λέλεγες,
επεκτάθηκαν έτσι στον
ευρύτερο
χώρο της Μικράς
Ασίας,
ενώ πριν τον
Τρωικό πόλεμο
βρίσκονταν σε γειτονική
περιοχή
της
Μεσοποταμίας με όριο την
Ανατολία.Ο Τρωικός
πόλεμος άφησε
απροστάτευτα
τα
εδάφη που
κατείχαν
οι
νικημένοι και
διαλυμένοι
στρατιωτικώς Μικρασιάτες
όχι
όμως
και τα
παράλια πεδινά κα εύφορα εδάφη μαζί με το
πέρασμα
του Βοσπόρου
για τα
οποία
έγινε ο εμφύλιος πόλεμος
Ελλαδιτών και
Μικρασιατών
Ελλήνων και τα οποία
προστατεύτηκαν εντατικά
από τους
Ελλαδίτες.
Τα υπόλοιπα εδάφη αφέθηκαν
στην
τύχη
τους ως
άγονα
πετρώδη και ηπειρωτικα. Οι Χιττίτες τα
κατέλαβαν και στη
συνέχεια
έγιναν εύκολα
μέρος της Περσικής
αυτοκρατορίας .
Από τους νικημένους Τρώες, Φρύγες, Λυδούς, Κάρες
και Λέλεγες οι
πληθυσμοί
που
μπόρεσαν
να ξεφύγουν
από τους κατακτητές
κατέληξαν
στις
εξής περιοχές
με τις οποίες
σχετίζονταν
πολιτιστικά εμπορικά και φυλετικά, εκεί έδωσαν
δείγματα
της
έφεσης
τους στις τέχνες:
Ά.Στα παράλια
της Μικράς Ασίας και στα γειτονικά νησιά
Μυτιλήνη, Λήμνος,
Χίος, Σάμος, επίσης Τρώες από την
Λήμνο
αποίκησαν την
Ετρουρία -στην κεντρική
Ιταλία- .
Β.Στο
Ιόνιο κατέφυγαν
Κάρες, Τηλεβόες και Λέλεγες
Γ.Στην Φοινίκη στα
παράλια σημερινού
Ισραήλ Λίβανου
και
Συρίας κατέφυγαν Λυδοί και Φρύγες κοντά σε περιοχές ετεοκρητών.
Η μουσική αναπτύχθηκε ιδιαιτέρως στα παράλια
της
Μικράς
Ασίας βόρεια
δυτικά και
νότια
που
ήταν
ανεπτυγμένες
περιοχές
με πλούσια
εδάφη από τα
πρώτα παγκοσμίως
όπου
αναπτύχθηκε η γεωργική
επανάσταση
όπως και οι
τέχνες και
επιστήμες γενικότερα για
τούτο λέχθηκε
πως
η
μουσική
ήταν
Ασιάτις, και πράγματι
ήταν, η
Ασία
ξεκίναγε
από την
Μικρά Ασία που ήταν
ελληνικός
και
προελληνικός ζωτικός
χώρος μέχρι
την νοτιοανατολική
Ανατολία
και μέχρι τον
βορειοανατολικό Πόντο και
τον
Καύκασο που
επίσης
έχουν τεράστια
ιστορία
στη
μουσική και
όχι
μόνο από την προϊστορική ή μυθική εποχή ακόμη.
Γειτονικές περιοχές όπως η Θράκη, και μιλάμε για
την ευρύτερη
προελληνική
Θράκη που
περιλαμβάνει
περιοχή τεράστια:
σημερινή
Βουλγαρία και
Ρουμανία, και μέχρι την
Κωνσταντινούπολη. Η
σημερινή Θράκη που
βρέχεται
από το αιγαίο πέλαγος
ήταν η πατρίδα
του μυθικού ή
προϊστορικού Ορφέα.
Το νησιωτικό Αιγαίο με προεξάρχουσες Κρήτη και
Κυκλάδες αλλά
και η Κύπρος, είχαν και έχουν
ακόμη
πλούσια
μουσική
παράδοση και έφεση.

 |
| Χέλυς από κέλυφος χελώνας και κέρατα |
 |
| Χέλυς από κέλυφος χελώνας και ξύλινους βραχίονες |
η Χέλυς [=χελώνα] Το πρωτόγονο είδος πηκτίδος είναι μια τρίχορδη, τετράχορδη, πεντάχορδη, επτάχορδη ή ψευδοοκτάχορδη πηκτίδα όπου το καβούκι χρησιμοποιείται μόνο σαν μέσο στερέωσης κι όχι ως αντηχείο. Τελικά το καβούκι κόβεται στη μέση και κρατιέται το καμπύλο μέρος του με επένδυση από δέρμα σαν είδος τύμπανου που παίζει το ρόλο αντηχείου.
Κατασκευασμένη με βραχίονες από κέρατα ταύρου ή αγριοκάτσικου και καβούκι χελώνας αρχικά και μετά ξύλινα αντίγραφα τους είναι εμφανώς μια πρωτόγονη κατασκευή λύρας.
 |
| Αρχαϊκή ιεροτελεστία |
 |
| Χέλυς βάρβιτος |
Βάρβιτος [=βαρύτονη] πρόκειται για μια χέλυς ή άλλη λύρα με μακριούς κεράτινους -από αντιλόπη- ή ξύλινους βραχίονες με αντηχείο καβούκι χελώνας αρχικώς. Στη συνέχεια κατασκευάζεται από ξύλινους βραχίονες ή λυγισμένο καμπυλωμένο -με βράσιμο- ξύλινο ενιαίο βραχίονα, στο τέλος γίνεται εξολοκλήρου ξύλινη [φόρμιγγα] και έτσι καταλήγει Κιθάρα βάρβιτος με κοντές μεν χοντρές δε χορδές.
 |
| Κιθαριστής με βάρβιτο Χέλυς |
 |
| Μούσα με χέλυς βάρβιτο |
η βάρβιτος χέλυς εξελίσσεται σε φόρμιγγα βάρβιτο και κιθάρα βάρβιτο
 |
| Φόρμιγγα ή Φόρμιγξ |
Φόρμιγγα[=φορητή] πρόκειται για μια ξύλινη πηκτίδα με αντηχείο, τρίχορδη, τετράχορδη, πεντάχορδη, επτάχορδη και ψευδοοκτάχορδη και κατασκευασμένη από ξύλινα κομμάτια λεπτομερώς συναρμοσμένα όπως τα σύγχρονα έγχορδα.
 |
| μούσα με φόρμιγγα |
Φόρμιγγα με μηχανισμό ξεχειλώματος του ήχου της χορδής.
Η εφαρμογή μεταλλικών-συρμάτινων χορδών απαιτεί πιο στιβαρή κατασκευή και δίνει τη δυνατότητα για κοντές βαριές χορδές.
Έτσι δημιουργείται η κίθαρις βάρβιτος.
 |
| Κιθάρα ή Κίθαρις βάρβιτος |

Κιθάρα ή κίθαρις βάρβιτος [= Θωρακόσχημη κορυφαία βαρύτονη: [κίθαρις <κίθαρος=θώρακας, θωρακόσχημο ψάρι και κορυφαία κορώνα-διάδημα- ],
[βάρβιτος<βάρβιτον<βαρύμιτον<βαρύ+μίτον=χορδή].
Η κίθαρις βάρβιτος είναι η τελειοποίηση της αρχαϊκής ''κιθάρας'' η οποία είναι απλή τρίχορδη ή τετράχορδη ή πεντάχορδη πηκτίδα ή φόρμιγγα [πηκτίδα μονοκόμματη με αντηχείο].
Η τελειοποιημένη μορφή της φόρμιγγας είναι η ξύλινη επτάχορδη ή ψευδοοκτάχορδη με επτά είδη χορδών: αρχική και τελική χορδή ίδια με διαφορά οκτάβας.
Προικίστηκε με μεταλλικά εξαρτήματα κουρδίσματος:
α.κεντρικό άξονα συνολικό κλειδί και συντονισμού που παίζει και ρόλο ζυγού: β.μεταλλικά διαπασών αλλά και
γ.ελατήρια ως μηχανισμός βιμπράτο: ελάσματα συμπίεσης του άξονα για το ξεχείλωμα του ήχου των χορδών.
 |
| Κίθαρις βάρβιτος ή Κιθάρα |
Αυτές οι μετατροπές έγιναν την κλασική εποχή για τούτο έχει συνδεθεί με αυτή την εποχή ως η απόλυτος επαγγελματικός εκφραστής του Απολλώνιου- Λόγιου πνεύματος.
Οι μηχανισμοί αυτοί έδωσαν τη δυνατότητα δημιουργίας νέων τρόπων στην ελληνική μουσική έφτασαν τους 116 [Χαράλαμπος Σπυρίδης] δύο από αυτούς τους βρίσκουμε ακόμη πρόκειται για τον Βαρύ ήχο και τον πλάγιο του που βρίσκουμε στην ιερή εκκλησιαστική μουσική μας παράδοση.
Αργότερα την ελληνιστική εποχή γίνεται πολύχορδη μεν μια απλή φορητή άρπα δε και ονομάζεται από τους ρωμαίους ιταλική λύρα (lyra italica), λύρα ρωμαϊκή (lyra romana), Citara, Cetra, και άλλα.
 |
| Κιθάρα βάρβιτος επί το έργον |

Μάγαδις [=γοητευτική-μαγική] ή απόκρυφη λύρα, η κάθε είδους λύρα με καμπυλωμένο καβαλάρη που χρησιμοποιείται σαν τοξωτή με δοξάρι.
μαγαδίζω — (Α) [μάγαδις] 1. παίζω το μουσικό όργανο μάγαδις 2. παίζω, συνοδεύω κάποιον, συμψάλλω στον διαπασών τόνο, επειδή οι χορδές τής μαγάδιδος ήταν χορδισμένες μεταξύ τους κατά οκτώ τόνους ή κατά μία οκτάβα εκδοχές Ρε λα ρε και Λα ρε λα, Μι σι μι(«μαγαδίζειν εν τη διαπασων συμφωνίη»),
μάγαδις βυζαντινή: πολίτικη, ποντιακή, κρητική λύρα
 |
| Μάγαδις βυζαντινή εξελικτικά |
 |
| μάγαδις τετράχορδη νήσου Κω |
 |
| μάγαδις γκαντούλκα βουλγαρική |
 |
| Μάγαδις Κρότωνα Καλαβρίας |
 |
| Μάγαδις τρίγωνον ή ψαλτήριο ή κανών |
 |
| | Μάγαδις Αγγλοσαξωνική crot & φινλανδίας jouhiko tallarpa |

Η μάγαδις είναι από τις αρχαιότερες μορφές έγχορδου μουσικού οργάνου ξεκινάει η ιστορία της από το μουσικό τόξο όπου η πιο ιδιαίτερη διέγερση χορδών γίνεται κατορθωτή με τη χρήση άλλου τόξου, το γνωστό δοξάρι-τοξάρι, την καθιστά το απόκρυφο είδος οργάνου ιερής μουσικής το οποίο καθιστά το τοξωτό έγχορδο όργανο ως πρωτογενές είδος από τα αρχαιότερα μεν, άγνωστα στο ευρύ κοινό δε μέχρι την νίκη των Ρωμαίων επί των Ελλήνων και τον βανδαλισμό των ιερών.
Στα ιερά ωδεία της αλεξανδρινής αυτοκρατορίας και σε οικείες πλουσίων κιθαριστών ελληνιστών φυλάσσονταν αυτού του είδους τα όργανα και τότε διαχύθηκαν σε λαϊκούς ανθρώπους έλληνες ή ρωμαίους και έγιναν λαϊκά όργανα σε όλη τη ρωμαϊκή επικράτεια στην οποία υπήρχαν ωστόσο ως πανδουρίδες νυκτές που παίζονταν δηλαδή με πένα [=φτερό χήνας κομμένο στην άκρη σε σχήμα νυχιού] όπως παίζεται ακόμη σήμερα το λαούτο και το ούτι.
Το 2016 διαπιστώνουν οι αρχαιολόγοι από κτερίσματα τάφου στην Καστοριά πως υπήρχε στην αρχαϊκή εποχή η λεγόμενη απόκρυφη λύρα: η τοξωτή, που χρησιμοποιούνταν στις απόκρυφες τελετουργίες από την προϊστορία ακόμη βρίσκουν σε παράσταση αμφορέα να παριστάνεται λύρα με καμπύλο καβαλάρη τετράχορδη και με κρεμασμένο το δοξάρι πάνω της [παρουσίαση καθηγητή Χαράλαμπου Σπυρίδη Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών] τα αρχαιολογικά ευρήματα εκτίθενται στα αρχαιολογικά μουσεία Καβάλας, Αβδήρων.
Ενδείξεις είχαμε και παλιότερα για το γεγονός
αυτό, επειδή υπήρχε το ημιτελές πήλινο
αγαλματίδιο Έρωτα με λύρα ώμου που θεωρούνταν πως παίζονταν με
δοξάρι.
 ''βιολιστής ερωτιδέας''
αρχαίο πήλινο ειδώλιο ( μέσα του 3ου αι. π.Χ.) βρέθηκε στα Άβδηρα, και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας (αρ. ευρ. Ε 193).
Η Μάγαδις εμφανίστηκε σε κοινή θέα επί Ρωμαίων και Βυζαντίου όταν οι επιδρομείς ψευτοχριστιανοί βάνδαλοι τα πήραν από τα αρχαία ιερά και μαντεία που λεηλάτησαν.
Απόκρυφα όργανα ήταν το τοξωτό τρίχορδον - τοξωτή πανδούρα- πρόκειται για τις τοξωτές τρίχορδες λύρες , ποντιακή, πολίτικη, θρακιώτικη, κρητική, καλαβρίας , ραμπάπ, φίλντ, κροθ, και λοιπά που βρίσκουμε κατά τον μεσαίωνα σε κάθε γωνιά της ρωμαϊκής και βυζαντινής αυτοκρατορίας ειδικά στην Ευρώπη ως λαϊκά όργανα που παίζονται με τρείς τρόπους στη μέση νυκτά και τοξωτά -νυκτά σε πόδι και σε ώμο.
Ωστόσο η λύρα κροθ στην Ουαλία Σκωτία και Ιρλανδία είναι η Κέλτικη προφορά του κίθαρις και παίζεται
α.ως κιθάρα [στο μηρό]
β.ως λύρα-βιολοντσέλο [στο πόδι]
γ.ως βιολί [στον ώμο] ακόμη και σήμερα.
υπάρχουν ενδείξεις ότι βρίσκεται από τους αρχαϊκούς χρόνους λόγω των φυλετικών πολιτιστικών και εμπορικών σχέσεων Κελτών και Ετεοκρητών -Πρώιμοι Μινωίτες-.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Η Κελτική ''Βρουτανία'' είναι η Χώρα του Βρούτου
γιού του Αινεία
που
διέφυγε από την Τροία
στην
κεντρική Ιταλία στην
Ετρουρία. Ο
Βρούτος αποίκησε
τη βόρεια Γαλλία -Βρετάνη- και
τη
μεγάλη Βρετανία
που
θεωρείται αποικία
των
προελλήνων
Τρώων
προγόνων των Κελτών
μέρος
του λαού των
θαλασσών.
Η γενετική συγγένεια Ελλήνων και μερικών
Κελτών
συγκεκριμένα των
Ιρλανδών,
Ουαλλών
και
Σκωτσέζων-
έχει
αποδειχθεί
τελευταία
με
εξέταση του DNA.
Οι συγκεκριμένοι
κέλτες έχουν διαφυλάξει την
αρχαϊκή
μουσική παράδοση που
παρέλαβαν και
δίνουν
τεράστια
σημασία σε αυτή: Η άρπα είναι
σύμβολο
εθνικό για τους
Κέλτες Ιρλανδούς που
περιέχεται
στη σημαία τους και
αποδεικνύει
το
γιατί
εμφανίζονται ως οι θεματοφύλακες για
τους
αυλούς και τις
άρπες. Το όργανο
Κροθ είναι
πιθανόν
να βρίσκεται από
την
αρχαϊκή
εποχή
στα χέρια των
Κελτών ή και
παλαιότερα από την
εποχή των λαών
της
θάλασσας.
