7.5. Χαρακτήρες χρόνου

7.5.α. Χαρακτήρες χρόνου αυξάνοντες
Κάθε χαρακτήρας ποσότητας εκτελείται σε ένα χρόνο, μια κίνηση του χεριού αναλόγως του ρυθμού:
κάτω ή ­πάνω  ή  πέρα  ή  δώθε.

Παρατηρούμε πως ο χρόνος αντιστοιχεί στο (1/4) τέταρτο του τόνου του πενταγράμμου.

Χαρακτήρες χρόνου
Όταν θέλουμε να προσθέσουμε κι άλλη χρονική διάρκεια στο χρόνο χρησιμοποιούμε τους χαρακτήρες Χρόνου ή Χρονικούς.
Έχουμε τρεις κατηγορίες  χαρακτήρων χρόνου:

α. αυξάνοντες
που αυξάνουν τη χρονική του διάρκεια τέτοιοι είναι:
το κλάσμα (,)  σημαίνει πρόσθεσε από το ίδιο με ειδικό τρόπο =
 η απλή(.) που σημαίνει πρόσθεσε 1 από το ίδιο =
 η διπλή (..) που σημαίνει πρόσθεσε 2  από το ίδιο = =
 η τριπλή(...) που σημαίνει πρόσθεσε 3 από το ίδιο = = =
που μπαίνουν μετά το ποσοτικό σύμβολο επεκτείνοντας το.

το κλάσμα και η απλή προσθέτει ένα χρόνο
η διπλή προσθέτει δύο χρόνους
η τριπλή προσθέτει τρεις χρόνους

β. διαιρούντες
που μειώνουν διαιρούν την χρονική διάρκεια των  χρόνων  που εγκλωβίζουν.
το γοργόν [ ] πχ [= =] δίνει =
το δίγοργον[   ] πχ [= = =]δίνει =
το τρίγοργον[     ] πχ [= = = =]δίνει =

γ. μικτοί (αυξάνοντες και διαιρούντες)
το αργόν  [ [
χρησιμοποιείται στο ολίγον με κεντήματα +1 +1''
γίνεται  [+1'' +1,]
πΧ   Νη| = [+1'',+1,[|

το ημιόλιον  [  [[
εφαρμόζεται επίσης στο ολίγον με κεντήματα +1 +1''
γίνεται  [+1'' +1..]


Υπάρχουν πολλαπλάσια του και υποδιαιρέσεις του όπως και στο πεντάγραμμο.

Άσκηση 11 ρυθμός δίσημος με κλάσμα

Νη|=,|+1,|+1,|+1,|+1, Δη|=,|-1,|-1,|-1,|-1, Νη||


Άσκηση 12 α. ρυθμός δίσημος με κλάσμα και απλή

με κλάσμα
Νη|= ,|= =|+1 ,|= =|+1 ,|= =|+1 ,|= =|+1 , Δη|

|= =|+1 ,|= =|-1 ,|= =|-1 ,|= =|-1 ,|= =|-1 ,|= =|-1 , Νη||

με απλή
Νη|= .|= =|+1 .|= =|+1 .|= =|+1 .|= =|+1 . Δη|

|= =|+1 .|= =|-1 .|= =|-1 .|= =|-1 .|= =|-1 .|= =|-1 . Νη||

Άσκηση 12 β. Τετράσημος με απλή

Νη| = +1' -1 .|+1 +1' -1 .|+1 +1' -1 .|+1 +1' -1 . Δη|

|= +1 -1 .|-1 +1 -1 .|-1 +1 -1 .|-1 +1 -1 . Νη||


Άσκηση 13  τρίσημος με κλάσμα και διπλή

Νη|= , -1|+1 , +1|+1 , +1|+1 . Δη|= , -1|-1 , -1|-1 , -1||+1 . . Νη||


Άσκηση 14 ρυθμός τετράσημος με τριπλή

Νη|= = = +1|+1 = = +1|-1 . . . Δη|

|= = = -1|-1 = = -1|-1 = = -1|+1 . . . Νη||


7.5.β. Σιωπές ή παύσεις & σταυρός, κόμμα, κορώνα
Οι σιωπές ή παύσεις είναι χαρακτήρες χρόνου που δηλώνουν διακοπή της μελωδίας για ορισμένο χρόνο.

/    σιωπή μισού χρόνου
//   σιωπή ενός χρόνου
//.  σιωπή δύο χρόνων
//.. σιωπή τριών χρόνων

στους χαρακτήρες χρόνου ανήκουν και τα σημεία:
κόμμα '  και
σταυρός +
που είναι σημεία διακοπής για αναπνοή

όπως και
η κορώνα !!!
που σημαίνει κατά βούληση παράταση στον χαρακτήρα ως έντονος τονισμός του.

Άσκηση 15 ρυθμός τετράσημος με παύση

Νη|= +1 +1 // |= +1 +1 //|= -1 -1 //|= -1 -1 // Δη|


Άσκηση 16 ρυθμός τετράσημος με παύσεις

Νη|= +1 +1 +1|+1 , //. Δη|=  -1 -1 //|= -1 -1 // Νη|


|= +1 +1 +1 |+1 ,  // . Δη|= -1 -1 -1|-1 , // . Νη||



Άσκηση 17 ρυθμός τετράσημος

Νη|= // . .|+1 // . .|+1 // . .|+1 // . .|+1 // . . Δη|


|-1 // . .|-1 // . .|-1 // . . Νη||


Άσκηση 18 ρυθμός τετράσημος με διπλή και τριπλή

Νη|= , = ,|+1' -1 =  +1''|= , = , Πα|+1' -1 . +1|= , = , Βου|+1' -1 , +1''|


|= , = , Γα|+1' -1 , +1''|= , = , Δη|+1' -1 , +1''|= , = ,| -1 . . . Δη|


|+1' -1 , +1|-1 , -1 ,|+1' -1 , +1'' Βου|+1' -1 . +1''|-1 , -1 , Πα|


|+1' -1 . +1|-1 , -1 , Νη||


Άσκηση 19 ρυθμός τετράσημος με κεντήματα

Νη|= . .  +1|+1 . . +1''|+1 . .+1|-1 . . .|= . . -1|-1 . . -1|+1 . . . Νη||


Άσκηση 20 ρυθμός τετράσημος με  κεντήματα και ολίγον

Νη|= -1 +1 +1''|-1 -1 +1 , Νη|+1' -1 +1 +1''|-1 -1  +1 , Πα|

|+1 -1 +1  +1''|-1 -1 +1 , Βου|+1' -1 +1 +1''|-1 -1 +1 , Γα|

|+1 -1 +1 +1''|-1 -1 +1 , Δη|= +1 -1 -1 |+1 +1''-1 ,  Δη|

|= +1 -1 -1|+1 +1'' -1 , Δη|-1 +1 -1 -1 |+1 +1''-1 , |-1 +1 -1 -1|

|+1 +1'' -1 , Βου|-1 +1 -1 -1 |+1 +1'' -1 , Πα|-1 +1 -1 -1|

|+1 +1'' -1 , Νη||


Άσκηση 21 ρυθμός τετράσημος

Νη|= +1'' +1 -1| -1 +1'' +1 , Βου|-1 +1'' +1 -1|-1 +1''+1 , Γα|

|-1 +1'' +1 -1 Δη|-1 +1'' +1 -1|-1 +1'' +1 , Κε|= -1 -1 +1''|+1 -1 -1 , Γα|

|+1 -1 -1 +1''|+1 -1 -1 , Βου|+1 -1 -1 +1''|+1 -1 -1 , Πα|+1 -1 -1 +1''|

|+1 -1 -1 , Νη|


Άσκηση 22 ρυθμός τετράσημος

Νη| = +1'' +1 , + | -1 +1'' +1 , + |-1 +1'' +1 , +| -1 +1'' +1 , +|

|-1 +1'' +1 , +| -1 +1'' +1 , Νη|= -1 -1 , +|+1 -1 -1  , +|+1 -1 -1  , +|

|+1 -1 -1 , +|+1 -1 -1 , |+1 -1 -1 , Νη||


Άσκηση 23 ρυθμός τετράσημος με υπορροή και υπορροή με απλή

Νη|= +1''-1 ,|+1 , +1 , Βου| -1 +1'' -1 ,|+1 , +1 , Γα|= +1''-1 ,|

|+1 , +1 , Κε|-1 +1'' -1 ,|+1 -1 -1 , Γα|= +1'' -1 ,|+1 -1 -1 , Βου|


|= +1'' -1 , |+1 -1 -1 , Πα|-1 +1'' -1 ,|= -1 +1 , Νη||


Άσκηση 24 ρυθμός τετράσημος
υπορροή -2 κατεβαίνει δυο φωνές συνέχεια -1 -1
μαζί με απλή διαρκεί τρεις χρόνους ισούται με -1 -1 .

Νη|= +1''+1 =|+1 -2 . Πα|= +1'' +1 =|+1 -2 . Βου|= +1'' +1 =|

|+1 -2 . Γα|= +1'' +1 =|-2 +1 , Δη|-1 +1'' +1 -1|+1 -2 . Γα|

|-1+1'' +1 -1|+1 -2 . Βου|-1 +1'' +1 -1|+1 -2 . Πα|-1 +1'' +1 -1|

|-1 -1 +1 , Νη||


Άσκηση 25 ρύθμος δίσημος''κύριε ελέησον''

Νη| =  = | =  +1 |+1 ,| -1 ,|-1 ,  Νη| = +1| +1,||
       Κύ ρι  ε    ε    λέ    η    σον

Βου| =  = | =  +1 |+1 ,| -1 ,|-1 ,  Βου| = +1| +1,|
       Κύ ρι    ε  ε    λέ     η    σον

Δη | =  = | =  = |+1 , | = ,|-1 , Δη|= -1| -1 ,|
       Κύ ρι  ε   ε   λέ   η    σον

Βου | =  = | = +1 |+1  ,|-1 , | -1  , Βου |= -1| -1 ,|
        Κύ ρι  ε    ε    λέ    η     σον

Νη | =  = | = +1 | +1  ,| -1 , | -1 , Νη| |
        Κύ ρι  ε    ε   λέ     η       σον


Άσκηση 26 ρυθμός δίσημος και τετράσημος
 "Πατέρα υιόν και άγιον πνεύμα"
       2                                 4                 2
Νη| //  =| =  -1 | +1  +1 |+1'' +1 + = | =  -1| +1 +1 |
           Πα τέ ε    ρα    υι  ον         και  ά   α γι  ον  

|+1'' +1 | -1  , |// = |+1 = | -1 -1 | +1 -1 | -1 ,  Βου| -1 =| +1 ,|
πνευ      μα        τρι α δα   ο μο  ού σι    ον            και     αχω

| -1 ,| -1 ,  Νη||
ρι     στον


Άσκηση 27 ρυθμός δίσημος "Έλεον ειρήνης"

Νη | =  -1 | +1 +1 | +1'' +1| -1 ,  Βου|// = | +1 ,|-1+-1|+1 +1 |
         'Ε  λε  ον  ει   ρή         νης              Θυ  σί   αν  αι   νε

|-1 , | -1 , Νη||
σε       ως


Άσκηση 28 ρυθμός δίσημος
''Σε υμνούμεν"

Νη| = +1 | +1'' +1 | -1 ,  Βου| = - 1 |+1 +1| +1'' +1 | -1 , Δη |
      Σε   υ    μνού    μεν          Σε   ε   ευ  λο  γού     μεν

| =   = | -1  +1 | +1  -1 | -1  -1 | -1 +1 |+1 +1|
σοι  ευ χα   ρι  στούμεν Κύριε και δε ό με-

|+1 -1 | -1 , Βου|-1 = |+1 ,+|-1 ,| -1 ,|*-1 . . //||
θα  α   σου         ο  Θε ος      ή    μώ   ων            .

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1-10

Η πρώτη άσκηση μπορεί να γίνει αυτή τη φορά με τη λύρα ώστε να καταφέρουμε να βγάλουμε τους ήχους που θέλουμε με ακρίβεια.
 Έτσι και στη συνέχεια καλό είναι να γίνεται εξάσκηση χωρίς τη λύρα πρώτα  -παραλλαγή-και τελικά με την λύρα -μέλος-

Το ίδιο ισχύει για όλες τις επόμενες ασκήσεις.

Άσκηση 1 ρυθμός δίσημος

1κάτω ­2πάνω

Νη|=  =|+1= |+1 =|+1 = Δη|+1 =|+1 =|+1 =νη|-1 =|-1 =|-1 =|-1 =Νη||

διαβάζουμε:

Νη Νη|Πα Πα|Βου Βου| Γα Γα |Δη Δη|Κε Κε|Ζω Ζω|νη νη|νη νη|Ζω Ζω|Κε Κε|Δη Δη|Γα Γα|Βου Βου|Πα Πα|Νη Νη||

Άσκηση 2 ρυθμός τρίσημος

(Vκάτω)1,(πέρα >)2, ­(Λ πάνω)3  [τρίγωνο]

Νη |= = =|+1 = =|+1 = =|+1 = = Γα|+1 = =|+1 = =|+1 = =|+ = = νη|
   
       |= = =|-1 = =|-1 = =|-1 = = Δη|-1 = =|-1 = =|-1 = =|-1 = = Νη||


Άσκηση 3 ρυθμός τετράσημος

(Vκάτω)1, (>πέρα)2, (Λ πάνω)­3 (<4 δώθε) [τετράγωνο]

Νη |= = = =|+1 = = =|+1 = = =|+1 = = = Γα|+1 = = =|+1 = = =|

|+1 = = =|+ = = = νη|= = = =|-1 = = =|-1 = = =|-1 = = =Δη|-1 = = =|

|-1 = = =|-1 = = =|-1 = = = Νη||


Άσκηση 4  ρυθμός δίσημος νη>δη>νη

Νη|= +1|+1 +1|+1 +1|-1 =Δη|+ -1|-1 -1|-1 -1|-1 =Νη||

Το Υφέν είναι μια γραμμή(__) που ενώνει δυο χαρακτήρες της ίδιας οξύτητας  (πχ Νη με Νη) και προσθέτει έτσι τις χρονικές τους αξίες.
'Ωστε μετράμε δύο συνεχόμενους χρόνους (αντί για Νη Νη στο παράδειγμα θα πούμε Νη-η)

Άσκηση 5 ρυθμός δίσημος με υφέν  ( __ )

Νη| = = | +1 = | +1 = | +1 = | +1 = Δη| = = | -1 = | -1 = | -1 = | -1 = ||


Άσκηση 6 ρυθμός δίσημος

Νη|= =|+1 +1|+1 -1|-1 = Πα|= =|+1 +1|+1 -1|-1 = Βου|= =|+1 +1|

|+1 -1|-1 = Γα|= =|+1 +1|-1 -1|+1 = Δη|-1 -1|+1 +1|+1 -1|-1 =Γα|

|-1 -1|+1 +1|+1 -1|-1 =Βου|-1 -1|+1 +1|+1 -1|-1 =Πα|-1 -1|+1 +1|

|+1-1|-1 =Νη||


Άσκηση 7 ρυθμός δίσημος με πεταστή ( +1')
η πεταστή είναι σύμβολο ποιότητας σχετίζεται με το πως θα ηχήσει το όργανο.

Νη|= +1|+1' -1|= -1|+1 =Πα|= +1|+1'-1|= -1|+1 =Βου|= +1|+1'-1|

|= -1|+1 =Γα|= +1|+1'-1|= -1|+1 =Δη|+1'-1|+1 -1|-1-1|+1=Γα|

|+1'-1|+1-1|-1 -1|+1=Βου|+1'-1|+1 -1|-1 -1|+1=Πα|+1'-1|+1 -1|

|-1-1|+1=Νη||

Άσκηση 8

Νη| = = |+1'-1|+1'-1|+1=Πα|= =|+1'-1|+1-1|+1=Βου|

|= =|+1'-|+1'-1|+1=Γα|= =|+1'-1|+1'-1|+1=Δη|

|= =|+1'-1|+1'-1|+1=Γα|= =|+1'-1|+1'-1|+1=Βου|

|= =|+1'-1|+1'-1|+1=Πα|= =|+1'-1|+1'-1|+1=Νη||

Άσκηση 9

Νη|= +1''|= +1''|= +1''|= +1''Δη|= -1|= -1|= -1|= -1| = = Νη||

Ασκηση 10

Νη|= +1|= -1|+1 +1''|-1 =Πα|= +1|= -1|+1 +1''|-1 =Βου|

|= +1|= -1|+1 +1''|-1 = Γα|= +1|= -1|+1 +1''|-1 =Δη|

|= -1|= +1''|+1 -1|-1 =Γα|= -1|= -1|= +1''|+1 -1|-1 =Βου|

|= -1|= +1''|+1 -1|-1 =Πα|= -1|= +1''|+1 -1| -1 = Νη||

Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΗΚΤΙΔΑ

Ας γνωρίσουμε το τετράχορδο όργανο:

Βλέπουμε εδώ πηκτίδα τετράχορδη βου, κε, πα, δη ή Ε, Α, D, G (μι λα ρε σολ)

Τετράχορδη πηκτίδα λύρα E A D G



Ας  δούμε τα μέρη της

Βλέπουμε από αριστερά τις χορδές και από πάνω τα κλειδιά
δίπλα κάτω το χορδοκράτη και τους  καβαλάρηδες
δίπλα το κυρίως σώμα και από πάνω του την γέφυρα όπου τοποθετούνται.
Η πηκτίδα όπως παρατηρούμε δεν έχει αντηχείο, ελάχιστη ενίσχυση προσφέρουν τα μπράτσα της που δονούνται σαν δίχαλο διαπασών.
Την τοποθετούμε όρθια στον αριστερό μηρό.
Ακουμπάει στο μηρό του ποδιού μας ο χορδοκράτης.
Έτσι δεν λειτουργεί ως αποσβεστήρας το πόδι μας.

κλειδιά, χορδές, καβαλάρης β, καβαλάρης α, χορδοκράτης, γέφυρα, κυρίως σώμα με βραχίονες

χορδοκράτης και καβαλάρης α

κλειδιά και καβαλάρης β

κλειδιά και καβαλάρης β


Στην αρχή δεν χρησιμοποιούμε τον  τελαμώνα που δεν φαίνεται καν εδώ, απλά την κρατάμε με το αριστερό. από τον έξω προς εμάς βραχίονα στο καμπύλο του μέρος.
Η πρώτη δοκιμή είναι να δονήσουμε ελεύθερες τις χορδές με το δάκτυλο σαν άρπα.
Αυτό γίνεται με τον δείκτη και τον αντίχειρα.Θα μας δώσει να καταλάβουμε πόσο λίγο είναι να έχουμε μόνο τέσσερις τόνους στη διάθεση μας.
Μετά μαζί με τον τελαμώνα που περνάμε σαν βραχιόλι στο αριστερό ενώ η λύρα τοποθετείται όρθια στον μηρό του αριστερού ποδιού ενώ καθόμαστε σε κάθισμα με πλάτη-καρέκλα-χρησιμοποιούμε πένα μαντολίνου που κρατάμε με στο πλάι του δείκτη με τον αντίχειρα.

Το κούρδισμα περιληπτικά
Όταν το μουσικό όργανο είναι κουρδισμένο και έτοιμο μπορούμε να βρούμε κατευθείαν στις χορδές τους τόνους που θέλουμε.
Για να ξεκινήσουμε αυτό  που χρειάζεται δοκιμάζουμε την ετοιμότητα του οργάνου.
Δοκιμάζουμε το όργανο διεγείροντας με το δεξί χέρι με την πένα, ελεύθερες τις χορδές μια μία, είτε σφυρίζοντας την αντίστοιχη σφυρίχτρα από το κουρδιστήρι (Ε για την χοντρή χορδή G για την λεπτή) είτε απλά τοποθετούμε το ηλεκτρονικό κουρδιστήρι στο ξύλινο άκρο του βραχίονα και ελέγχουμε αν η κάθε χορδή που θα ηχήσει ηχεί όπως πρέπει χωρίς να φαλτσάρει  στην πρώτη περίπτωση ή στη δεύτερη να μην ξεφεύγει από τον δείκτη του ηλεκτρονικού οργάνου προς το συν ή το πλην.

Όταν όμως δεν είναι έτοιμο δεν έχει καν χορδές πρέπει πρώτα να τοποθετήσουμε τις χορδές και μετά να τις κουρδίσουμε σωστά.
Το κούρδισμα είναι μια διαδικασία λεπτομερής και χρειάζεται κουρδιστήρι σε μορφή σφυρίχτρας ή ηλεκτρονικό.

ΠΡΟΣΟΧΗ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.
ΜΙ ΛΑ ΡΕ ΣΟΛ που έχει τις ίδιες χορδές αλλά με αντίστροφη φορά δηλαδή η Μι είναι η χοντρή ενώ η Σολ η λεπτή.Τέτοιες χορδές δεν χρησιμοποιούνται σήμερα παρά σαν μουσειακές ιδιοκατασκευές και επομένως θα πάμε στις σύγχρονες χορδές μι λα ρε σολ βιολιού ή μαντολίνου που μπορούμε να χρησιμοποιούμε παντού στον κόσμο ως βιομηχανικό προιόν που είναι.

Εδώ θα χρησιμοποιήσουμε το αντίστοιχο σύγχρονο κούρδισμα
Οι χορδές τοποθετούνται μια μια ανοίγουμε με προσοχή τη συσκευασία χορδών για βιολί ή για μαντολίνο και τις απλώνουμε ώστε να μην διπλώσουν ή τσακίσουν.
Ξεκινάμε από τον χορδοκράτη και τη χοντρή χορδή την G που βρίσκεται όταν κρατάμε το όργανο στον αριστερό μηρό προς το σώμα μας.
Περνάμε το άκρο με εξόγγωμα στο χορδοκράτη έπειτα στην θέση του πρώτου καβαλάρη, του δεύτερου καβαλάρη και μετά στο κλειδί περνάμε την τρύπα του κλειδιού τεντώνουμε ελαφρά να ισιώσει και στακίζουμε ελαφρά στην τρύπα του κλειδιού ώστε να μείνει εκεί.
Συνεχίζουμε με την δεύτερη χορδή την D  χορδοκράτης, καβαλάρης α, καβαλάρης β, κλειδί ευθυγράμμιση τσάκισμα.
Συνεχίζουμε με την τρίτη χορδή την A χορδοκράτης, καβαλάρης α, καβαράλης β, κλειδί ευθυγράμμιση τσάκισμα.
Oλοκληρώνουμε τη φάση αυτή με την Ε χορδοκράτης, καβαλάρης α, καβαλάρης β, κλειδί ευθυγράμμιση τσάκισμα.

Επανερχόμαστε στην χοντρή χορδή, όπου το κλειδί θα γυρίσει με την φορά των δεικτών του ρολογιού. Η πρώτη στροφή φέρνει τη χορδή από πάνω ώστε να καβαλήσει στη δεύτερη περιστροφή τεντώνουμε χοντρικώς.
Κάνουμε το ίδιο για όλες τις χορδές.

Τελειώνουμε κάνοντας τις μικρορυθμίσεις με το χορδιστήρι, σφυρίζουμε με την Ε σφυρίχτρα και διεγείρουμε την ελεύθερη χορδή Ε την πιο ευαίσθητη που είναι και η πιο ψηλή, ώστε να ταιριάξει ο ήχος της χορδής με της σφυρίχτρας ή του δείκτη του ηλεκτρονικού οργάνου.
Έπειτα την Α, την D και τέλος  την G .

Ας δούμε την αλληλουχία των τόνων στην τετράχορδη  πηκτίδα, όχι όμως την πλήρη των τρισήμισυ οκτάβων που διαθέτει.Θα εξετάσουμε εδώ μόνο τις δύο που θα χρησιμοποιήσουμε συνολικά και κυρίως τη μία που θα χρησιμοποιούμε αρχικά.

χορδή  χοντρή
Ελεύθερη [G] Δη,   (σολ)|Κε  (λα)| Ζω    (σι) |νη (ντο)|πα (ρε)|
κλειδί
Ελεύθερη [D] Πα,   (ρε)  |Βου (μι)| Γα   ( φα) |Δη  σολ |
κλειδί
Ελεύθερη [Α]  ΚΕ,  (λα) |ΖΩ  (σι)| Νη  (ντο) |Πα  (ρε)|
κλειδί
Ελεύθερη [Ε]  ΒΟΥ, (μι)|ΓΑ (φα)| ΔΗ (σολ) |ΚΕ (λα) |
κλειδί
χορδή λεπτή

Με βάση την παραπάνω  ηχο-γεωγραφία έχουμε 13 τόνους ή δυο οκτάβες:

ΒΟΥ  ΓΑ  ΔΗ  ΚΕ  ΖΩ  Νη  Πα ,  Βου  Γα  Δη  Κε  Ζω  νη  πα.
(ΜΙ  ΦΑ  ΣΟΛ  ΛΑ  ΣΙ  Ντο  Ρε,   Μι  Φα  Σολ  Λα  Σι  ντο  ρε)


βλέπουμε την αρχαία χρήση εδώ

Παίρνουμε μια πένα και δονούμε με το δεξί τις ελεύθερες χορδές.

Ας επικεντρωθούμε αρχικά στην πρώτη οκτάβα από Νη σε νη.
Σε αυτό βοηθάει το αριστερό χέρι όταν δεθεί με τον τελαμώνα στον βραχίονα, επιτυγχάνεται με τα νύχια σαν νέους καβαλάρηδες .

βλέπουμε πως χρησιμοποιούνταν το κούρδισμα Μι λα ρε σολ


Ας έρθουμε στο σήμερα επειδή η λύρα που θα μας βοηθήσει είναι μια σημερινή πηκτίδα όπου το κούρδισμα της είναι αυτό ενός βιολιού ή ενός μαντολίνου ώστα να χρησιμοποιούμε τις χορδές τους.

Έτσι αφού τοποθετήσουμε αντίστοιχα τις χορδές στο σύγχρονο όργανο είναι έτοιμο να βρούμε σε συγκεκριμένα σημεία συγκεκριμένους ήχους με απόλυτη ακρίβεια στο διεθνές σύστημα.

Παίρνοντας τις διαστάσεις στην ταστιέρα ενός μαντολίνου έχουμε:
φτιάχνοντας σε ένα ριζόχαρτο την ηχογεωγραφία αυτή την αντιστρέφουμε και την καθαρογράφουμε αν θέλουμε να κρατήσουμε την αρχαία διάταξη των χορδών δηλαδή τις ψιλές χορδές προς το μέρος του σώματος του κιθαριστή ή όπως του διεθνούς που είναι αντίστροφο.
Για να κάνει κάποιος χρήση ρεπερτορίου μαντολίνου και βιολιού καλό είναι να κρατήσει την παρακάτω διάταξη που σε κάποιους επιτρέπει άμεση πρόσβαση λόγω προυπηρεσίας στα παραπάνω όργανα.

Η πρώτη άσκηση μπορεί να γίνει αυτή τη φορά με τη λύρα ώστε να καταφέρουμε να βγάλουμε τους ήχους που θέλουμε με ακρίβεια.

 Έτσι και στη συνέχεια εξάσκηση χωρίς τη λύρα πρώτα  -παραλλαγή-και τελικά με την λύρα -μέλος-

7.4.Παραλλαγή & ρυθμός

7.4.α. Παραλλαγή, μέλος
Οι ύμνοι γενικώς όπως και οι ορθόδοξοι χριστιανικοί εκκλησιαστικοί ύμνοι που ψάλλονται στις ιερές ακολουθίες λέγονται ψαλμοί ή μέλη ή άσματα.
Οι ύμνοι όπως εξηγήσαμε αποτελούνται από το ποιητικό κείμενο και τις οδηγίες για τη μουσική εκτέλεση-ερμηνεία του.
Κάθε συλλαβή του ύμνου αντιστοιχεί σε έναν χαρακτήρα ποσότητας  και αντιστρόφως.

Παραλλαγή
ονομάζεται η απλή φωνητική ανάγνωση-αναγνώριση- των συμβόλων των χαρακτήρων.
Η παραλλαγή είναι διδακτική μέθοδος εξάσκησης στον ρυθμό και τα σύμβολα των χαρακτήρων.

Μέλος
ονομάζεται  η μουσική φωνητική ανάγνωση ψαλτικά  με βάση τα σύμβολα των χαρακτήρων.

7.4.β. ρυθμός, μέτρα
Η εκτέλεση τόσο της παραλλαγής όσο και του μέλους γίνεται με σωστή τάξη συμμετρίας που συνιστά οργάνωση του όλου σε δομή.
Ρυθμό 
ονομάζουμε την σωστή τάξη συμμετρίας,  τη δομή με την οποία εκτελούμε την παραλλαγή και το μέλος.
Πρόκειται για τον συνεκτικό δεσμό εκφοράς του όλου. Συνδέεται με τον χρόνο, δηλαδή την  διαδοχή των χρονικών
διαρκειών των χαρακτήρων.
Χαρακτηρίζουμε με αριθμό τον ρυθμό που θέλουμε να τηρήσουμε

Μέτρο - ή πόδας-
είναι ο χωρισμός του μέλους σε μικρές υποδιαιρέσεις.
(μέτρο έχουμε και στο πεντάγραμμο και συμβολίζεται εξίσου με αριθμό ωστόσο εξελίσσεται σε αριθμητικό κλάσμα  που περιγράφει πόσα τμήματα, τι είδους)

Διαστολή
είναι η  κάθετη γραμμή με την οποία συμβολίζουμε τη διαίρεση του μέλους είναι ένα σύμβολο που συμβολίζει το όριο, το σύνορο.
Ως εκ τούτου μπαίνει στην αρχή στη μέση και στο τέλος.
(είναι η  διαστολή που διατηρείται και στο πενταγράμμο και εμπλουτίζεται με ειδικά σύμβολα επανάληψης και τέλους)

Σε κάθε μέτρο περιέχονται δύο η παραπάνω χαρακτήρες ποσότητας που συμβολίζουν ένα χρόνο ο καθένας.
Χρόνο
ονομάζουμε τη διάρκεια  στην οποία εκτελείται κάθε χαρακτήρας ποσότητας.
Όταν το μέτρο περιέχει δύο χαρακτήρες  ποσότητας ή δύο χρόνους λέγεται δύο σημείων ή δίσημος και τον συμβολίζουμε με το δύο (2)
αντίστοιχα για τρία σημεία τρίσημος (3)
τέσσερα σημεία τετράσημος (4)
πέντε σημεία πεντάσημος (5)
έξη σημεία εξάσημος(6)
επτά σημεία επτάσημος(7)
οκτώ σημεία οκτάσημος(8)
εννέα σημεία εννιάσημος(9)
απλοί ρυθμοί
οι ρυθμοί δίσημος(2),  τρίσημος (3), τετράσημος (4) λέγονται  απλοί επειδή κάθε σήμα σημαίνει μια νοητή κίνηση του χεριού που καθορίζει τη διάρκεια.
συνεπτυγμένοι ρυθμοί
είναι οι ρυθμοί που προκύπτουν από την συνένωση-σύμπτυξη  απλών μέτρων σε μεγαλύτερη ενότητα.
Τέτοιοι είναι :
ο τετράσημος συνεπτυγμένος που προκύπτει από δύο απλά μέτρα δίσημα που ενώνονται σε ένα που εκτελείται με μια νοητή κίνηση του χεριού. Γίνεται ένας σύνθετος δίσημος  επομένως που όμως σημειώνεται με το τέσσερα (4).
Ο εξάσημος συνεπτυγμένος που προκύπτει από τη σύμπτυξη τριών μέτρων  του απλού δίσημου. Γίνεται ένας σύνθετος τρίσημος που σημειώνεται με το έξη (6).
Ο οκτάσημος συνεπτυγμένος που προκύπτει από την σύμπτυξη τεσσάρων απλών μέτρων δύο σημείων. Γίνεται ένας σύνθετος τετράσημος που σημειώνεται με το οκτώ (8).
Υπάρχουν και οι συνεπτυγμένοι :
πεντάσημος (5), επτάσημος (7) και εννεάσημος (9)

Στην εκκλησιαστική μουσική οι συνεπτυγμένοι είναι πιο σπάνιοι και από αυτούς οι πεντάσημος, επτάσημος και εννεάσημος σπανιότατοι, λόγω και της δυσκολίας τους να ενταχθούν στο αυστηρό εκκλησιαστικό ύφος.
Είναι ωστόσο κοινοί στην λαϊκή και μάλιστα χορευτική μουσική.

Το μέτρημα των χρόνων  κάθε μέτρου γίνεται με κίνηση του χεριού που αντιπροσωπεύει μια κίνηση για κάθε χρόνο.

1κάτω, 2­πάνω                                   ο δίσημος
1κάτω λοξά, 2πέρα, 3 πάνω λοξά   ο τρίσημος (τρίγωνο)
1κάτω, 2πέρα,­ 3πάνω, 4δώθε      ο τετράσημος(τετράγωνο)

Στην εκκλησιαστική μουσική υμνολογία ενίοτε τόσο ο ρυθμός όσο και τα μέτρα εναλλάσσονται, έτσι αναγράφεται  η αλλαγή μέσω του συμβολικού αριθμού του νέου ρυθμού.

Τονικός ρυθμός
Ο τονισμός των συλλαβών καθορίζει το μέτρο και το ρυθμό για τούτο και ονομάζεται τονικός. Οι αλλαγές στο ρυθμό και στα μέτρα έχουν να κάνουν με την εναλλαγή αριθμού συλλαβών στο ποιητικό κείμενο.
(στο πεντάγραμμο η μουσική διατηρεί απαράλλακτο τον ρυθμό  και ο ρυθμός λέγεται προσωδιακός)

Άσκηση 1 ρυθμός δίσημος
1κάτω ­2πάνω
Νη|=  =|+1= |+1 =|+1 = Δη|+1 =|+1 =|+1 =νη|-1 =|-1 =|-1 =|-1 =Νη||

διαβάζουμε:
Νη Νη|Πα Πα|Βου Βου| Γα Γα |Δη Δη|Κε Κε|Ζω Ζω|νη νη|νη νη|Ζω Ζω|Κε Κε|Δη Δη|Γα Γα|Βου Βου|Πα Πα|Νη Νη||
εφαρμογή τώρα στην τετράχορδη πηκτίδα λύρα

Πως θα τα περάσουμε αυτά στη λύρα;
Ας γνωρίσουμε το όργανο.

7 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΟΥ

Ωδείο, διδασκαλία Ιφικλή αδερφού του Ηρακλή,
πηκτίδα χέλυς στα χέρια και φόρμιγγα στον τοίχο

Α ΤΑΞΗ
7.Η στοιχειώδης θεωρία της μουσικής στο μονόγραμμο διεξοδικά με τα αντίστοιχα του πεντάγραμμου

7.1.Βασικές έννοιες
Το μονόγραμμο ασυγκέραστο σύστημα είναι  μουσική γλώσσα που διαθέτει σύμβολα αντίστοιχα των φθόγγων της κοινής γλώσσας, εξάλλου έτσι ξεκίνησε ως μουσική ποιητική γλώσσα επομένως ποιητική γλώσσα που δείχνει που και πως τονίζουμε. Αυτοί οι φθόγγοι ονομάζονται χαρακτήρες και είναι  επτά.
κε, ζω, νη, πα, βου, γα, δη,

Αρχικά είχαν το σύμβολο της ελληνικής αιολικής αλφαβήτου που ήταν σύστημα συμβόλων τριών επιπέδων γλωσσικό, μαθηματικό, μουσικό και για τούτο είχε είκοσι επτά σύμβολα ώστε να επιτυγχάνονται οι συνδυασμοί.
Ο αρχικός συμβολισμός που έχει διατηρήσει και το διεθνές σύστημα είναι  ο Αιολικός δηλαδή
Α,Β,Γ,Δ,Ε,S,Z   στην Λήμνο και τις αποικίες της  την Χαλκίδα και την Ετρουρία στην κεντρική Ιταλία ήταν A,B,C,D,E,F,G
Ο αιολικός τρόπος είναι αντίστοιχος με τον διεθνή σήμερα ξεκινώντας από το ΛΑ,ΣΙ,ΝΤΟ,ΡΕ,ΜΙ αλλά και με τον Ελληνικό σύγχρονο ΚΕ,ΖΩ,ΝΗ,ΠΑ,ΒΟΥ,ΓΑ,ΔΗ

Ας τα δούμε όλα μαζί
Α     Β     Γ       Δ     Ε       S      Z            ΑΙΟΛΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ
A     B     C       D    E       F      G            ΧΑΛΚΙΔΕΩΝ ΣΥΜΒΟΛΑ
Α     Β     C       D    E       F      G            ΔΙΕΘΝΗ ΣΥΜΒΟΛΑ[Λατινικά]

ΛΑ ΣΙ   ΝΤΟ  ΡΕ  ΜΙ    ΦΑ  ΣΟΛ      ΟΝΌΜΑ ΠΕΝΤΑΓΡΑΜΜΟΥ
ΚΕ  ΖΩ  ΝΗ   ΠΑ ΒΟΥ ΓΑ  ΔΗ         ΟΝΟΜΑ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΟΥ

Η σειρά τόσο του διεθνούς πενταγράμμου όσο και του ελληνικού μονογράμμου είναι πια η Ιωνική σειρά που προέκρινε ο Πυθαγόρας δηλαδή:
ΝΗ   ΠΑ ΒΟΥ ΓΑ ΔΗ     ΚΕ  ΖΩ
(ΝΤΟ ΡΕ  ΜΙ    ΦΑ ΣΟΛ ΛΑ  ΣΙ)

Διακρίνουμε την αλλαγή στη σειρά και από την ονομασία  αφού  πΑ  Βου Γα Δη κΕ  Ζω  σημαίνει πως ήταν πρώτο το Πα (Ρε) ο δωρικός τρόπος-σειρά.
Παίζει σοβαρό ρόλο η σειρά της εκφοράς των φθόγγων.

Τι είναι οι φθόγγοι;
Οι φθόγγοι είναι ήχοι χαρακτηριστικοί, διαφορετικής ηχητικής οξύτητας,  με σύμβολα και ονομασίες που τους ξεχωρίσουν.
Είναι τα αντίστοιχα των φωνηέντων όπου λέμε α, ε, ι, ο και καταλαβαίνουμε πως αντιστοιχούν στο σύμβολο Α,Ε,Ι,Ο και αντιστρόφως.
Έτσι λοιπόν αντιστοιχίσαμε διαφορετική οξύτητα λέγοντας
νη πα βου γα δη κε ζω νη'
Αν τα βάλουμε στη σειρά σαν οξύτητες βγαίνει μια μουσική κλίμακα-σκάλα  ας το δούμε σχηματικά:

Τι είναι Κλίμακα 
είναι η αλληλοδιαδοχή των μουσικών φθόγγων
-------------------------------- νη' υψηλή οξύτητα ήχου-άλτο-
---------------------------- ζω----                        
------------------------ κε --------
-------------------- δη -----------                        
--------------- γα ----------------
--------- βου ---------------------                      
------πα --------------------------
Νη --------------------------------  χαμηλή οξύτητα ήχου-μπάσο-
Πρόκειται για τρόπο διαβάθμισης των ηχητικών συχνοτήτων  με αναλογικά μέσα μοιράζοντας το διάστημα της χορδής και στηρίζεται στο νόμο των αναλογιών.
Η διαβάθμιση αυτή συνεχίζεται και προς τα πάνω και προς τα κάτω μέχρι εκεί που δεν μπορούμε να ακούσουμε.
Η βάση της κλίμακας εδώ είναι ο φθόγγος Νη (ντο)παλιότερα είπαμε πως ήταν ο Πα(ρε)
Η κλίμακα του Νη λέγεται και φυσική κλίμακα.


Η κλίμακα των τόνων ανοδική και καθοδική
 μπορεί να συνεχίσει μέχρι εκεί που δεν ακούμε πλέον 

Η φυσική κλίμακα αναλύεται σε δύο τετράχορδα και ένα διαζευκτικό τόνο

Τι είναι διάστημα 
 είναι η  διαφορά ύψους οξύτητας ήχου μεταξύ δύο  φθόγγων. Τι είναι τόνος
Αν οι δύο αυτοί φθόγγοι είναι συνεχόμενοι τότε το διάστημα μεταξύ τους το λέμε τόνο.

Οι τόνοι μεταξύ των φθόγγων δεν είναι ίσοι μάλιστα στο  μονόγραμμο είναι τριών ειδών αναλόγως πόσα μόρια (1) κατέχουν : Μείζονας (12), Ελάσσονας (10)και Ελάχιστος(8) υπάρχουν και οι υποδιαιρέσεις τους τα διμόρια (2) .
Στο διεθνές υπάρχουν: ολόκληρος τόνος (12)  και μισός (6)ή ημιτόνιο.
Ας δούμε σε έναν πίνακα πως σχετίζονται το ελληνικό και το διεθνές σύστημα.



Οι τέσσερις κλίμακες της ελληνικής
που δημιουργούν την βάση στην οποία κτίζονται οι οκτώ τρόποι ή ήχοι

Στο ελληνικό μουσικό σύστημα σε κάθε τέτοια κλίμακα από νη σε νη' ενυπάρχουν δυο τετράχορδα το Βαρύ ή χαμηλό  (Νη πα βου γα)και το οξύ ή υψηλό (δη κε ζω νη')χωρίζονται δε με τον διαζευκτικό τόνο (γα δη).

Στη φωτογραφία: Η διατονική κλίμακα στην ελληνική μουσική

7.2.Χαρακτήρες
τι είναι χαρακτήρας
Είναι τα σημεία-σύμβολα με τα οποία γράφεται η Ελληνική μουσική. Πρόκειται για το μουσικό αλφάβητο.
Η Ελληνική μουσική παράδοση έχει δικό της σύνολο συμβόλων που λειτουργεί ως σύστημα συνδυαστικό.
Η  στοιχειώδης επαφή μαζί του με έπεισε πως πρέπει να επανασχεδιαστεί και για εθνική χρήση επειδή δημιουργεί σύγχυση αλλά και για τη δυνατότητα διεθνούς χρήσης.
Θα το εξελίξουμε αντιστοιχώντας  διεθνή μαθηματικά σύμβολα.

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες χαρακτήρες.
1. Η κατηγορία της Ποσότητας φωνών
2. Η κατηγορία της Χρονικής διάρκειας
3. Η κατηγορία της  Ποιότητας  έκφρασης
Η κατηγορία της ποσότητας φωνών είναι δέκα (10) και υποδιαιρούνται σε τρία είδη (+) ανάβασης , (-) κατάβασης, (= ) ισότητας

Ισότητας (=)
το Ίσον  που συμβολίζει πως διατηρείται στο ίδιο ύψος οξύτητας ο ήχος

Αναβάσεως (+)
Το ολίγον  ανεβαίνει μια φωνή : +1
Η πεταστή ανεβαίνει μια φωνή: +1'
Τα κεντήματα  ανεβαίνουν μια φωνή: +1''

Το κέντημα ανεβαίνει δυο φωνές πηδηχτά: +2

Η υψηλή  ανεβαίνει τέσσερεις φωνές  πηδηχτά: +4

Καταβάσεως (-)
Η απόστροφος κατεβαίνει μια φωνή: -1

η υπορροή κατεβαίνει δυο φωνές τμηματικά: -1-1
το ελαφρόν  κατεβαίνει δυο φωνές πηδηχτά-υπερβατικά: -2

η χαμηλή  κατεβαίνει  τέσσερεις φωνές πηδηχτά: -4

7.3.μουσική ανάγνωση & μαρτυρίες
Μουσική ανάγνωση
Με τον συνδυασμό των χαρακτήρων μπορούμε να συμβολίσουμε συγκεκριμένες μουσικές πράξεις και με την ανάγνωση να τις αναπαράγουμε με ακρίβεια.
πΧ  Γ|=, =, =, +1,-1, =|Γ
που σημαίνει:
Νη χαμηλό |νη, νη, νη, πα, νη, νη|Νη
με όρους πενταγράμμου
Ντο χαμηλό|ντο, ντο, ντο, ρε, ντο, ντο| Ντο

Μαρτυρίες είναι τα σημεία-σύμβολα που δείχνουν:
α)φθόγγους
οι μαρτυρίες των φθόγγων (γνώμονες ή κλειδιά)μπαίνουν στην αρχή της μελωδίας. Μας δείχνουν από που να ξεκινήσουμε, ενώ στην πορεία σαν επαλήθευση για να μην μπερδευόμαστε και στο τέλος σαν κατάληξη. Στο πεντάγραμμο σύστημα ονομάζονται γνώμονες ή κλειδιά.

β)τους ήχους,
μπαίνουν στην αρχή της μελωδίας και μας δείχνουν σε ποια ειδική κλίμακα θα κινηθούμε, δηλαδή τι ύφος θα αναπαράγουμε : πρώτης, δεύτερης, τρίτης ,τέταρτης, ή τις πλάγιες τους κλίμακες. Επίσης πολλές φορές που εναλλάσσεται η κλίμακα μέσα στη μελωδία μας το υποδηλώνουν στην πορεία.
Υπάρχουν  οκτώ ήχοι. Δύο από αυτούς είναι οι δύο βασικοί δρόμοι στο πεντάγραμμο ο Μείζων ( Ματζόρε) και ο Ελάσσων
(Μινόρε).
Θα μιλήσουμε για τους ήχους αναλυτικότερα παρακάτω.

Υπάρχουν τρία είδη μαρτυριών με βάση την τεχνοτροπία και τεχνολογία της μουσικής επιστήμης της εποχής που αντικατοπτρίζουν
οι διατονικές είναι αρχαϊκές,
οι  χρωματικές και εναρμόνιες κλασικές και ελληνιστικές.
Διατονικές και εναρμόνιες μαρτυρίες
α. Υπατοειδεις ή υψηλές
νη πα βου γα δη κε ζω

β. Μεσοειδείς ή μέσες
Νη Πα Βου Γα Δη Κε Ζω

γ. Νητοειδείς ή χαμηλές
ΝΗ ΠΑ ΒΟΥ ΓΑ ΔΗ ΚΕ ΖΩ ΝΗ'

χρωματικές μαρτυρίες
Β' ήχου: Νη~  πα~ βου~ γα~ δη~ κε~ ζω~  νη~

πλάγιου Β' ήχου: Πα~` βου~`  γα~` δη~`  κε~` ζω~`  νη~` πα~`

6.Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΑ

Η θεωρία της μουσικής στο μονόγραμμο σύστημα συνοπτικά & συνολικά
Το συνοπτικό και το συνολικό στη μουσική και γενικότερα είναι μια απλή γρήγορη ξενάγηση στον γνωστικό χώρο.

Θα δούμε εδώ με μια ματιά όλη τη στοιχειώδη θεωρία της μουσικής απλά ως τίτλους, είναι σαν να λέμε ο πίνακας περιεχομένων της θεωρίας της Ελληνικής μουσικής.
Η επεξήγηση των όρων και των εννοιών θα γίνει συνοπτικά στη συνέχεια


Α' ΤΑΞΗ
1.Βασικές έννοιες
2.Χαρακτήρες
3.μουσική ανάγνωση & μαρτυρίες

4.Παραλλαγή & ρυθμός
4.α. Παραλλαγή, μέλος
4.β. ρυθμός, μέτρα

5. Χαρακτήρες χρόνου
5.α. Χαρακτήρες χρόνου αυξάνοντες
5.β. Σιωπές ή παύσεις& σταυρός,κόμμα,κορώνα

6.Σύνθεση-συμπλοκή των χαρακτήρων ποσότητας
6.α. χαρακτήρες ποσότητας σύνθετοι αναβάσεως
6.β. χαρακτήρες ποσότητας σύνθετοι καταβάσεως

7.Χαρακτήρες διαιρούντες το χρόνο

8.Χαρακτήρες χρόνου μικτοί
8.α Το αργόν
8.β Το ημιόλιον
8.γ Το δίαργον

9.Παρεστιγμένα γοργά και δίγοργα

10.Χαρακτήρες ποιότητας ή έκφρασης
10.1.Ολίγον με κλάσμα
10.2.πεταστή
10.3.πεταστή με κλάσμα
10.4.ανάλυση πεταστής
10.5.πεταστή με κλάσμα
10.6.ανάλυση βαρείας
10.7.ανάλυση ψηφιστού με ολίγον και επάνω κεντήματα
10.8.ανάλυση συνδέσμου
10.9.ανάλυση ομαλού

11.Σημεία αλλοιώσεως
11.1.Διέσεις και
11.2.υφέσεις

ΤΑΞΗ Β'
1 Ήχοι της Ελληνικής μουσικής
2 Συστατικά-χαρακτηριστικά-γνωριστικά των ήχων
3 Τα γένη της Ελληνικής μουσικής
4 φθορές
4.α. μετάθεση
4.β. παραχορδή

5 τα είδη των εκκλησιαστικών μελών
5.1.α.σύντομο [παλαιό] ειρμολογικό μέλος
παράδειγμα ''ως γενναίον εν μάρτυσιν''
5.1.β. αργό [παλαιό]ειρμολογικό μέλος
παράδειγμα ''ως γενναίον εν μάρτυσιν'' β'
5.2.α. σύντομο [νέο] στιχηραρικό μέλος
παράδειγμα ''κύριε εκέκραξα προς σε''
5.2.β. αργό [παλαιό] στιχηραρικό μέλος
παράδειγμα ''δευτε εκαθάρωμεν''
5.3. παπαδικό μέλος [παλαιό]
παράδειγμα "οι τα χερουβείμ"

6 επείσακτα μέλη
7 χρόες
8 συστήματα ελληνικής μουσικής
9 ιδιώματα των ήχων-έλξεις
10 χρονική ή ρυθμική αγωγή
11 ήχοι διατονικού γένους
12 ήχοι χρωματικού γένους
13 ήχοι εναρμόνιου γένους
14 ορθογραφία ελληνικής μουσικής
15 μεταφορά μεταγραφή ελληνικού στο διεθνές σύστημα
16 συμφωνίες-θεωρία μονόχορδου
17 απηχήματα
18 πυθαγορική οκτάχορδος

19 ο ρυθμός των ραψωδιών και των δημωδών ασμάτων επτάσημος ή επίτριτος
19.α.πρώτος επίτριτος ίαμβος
19.β.δεύτερος επίτριτος τροχαίος
19.γ.τρίτος επίτριτος σπόνδειος
19.δ. τέταρτος επίτριτος

5. ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗΣ ΘΕΩΡΙΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗ ΛΥΡΑ ΣΤΟ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΟ ΚΑΙ ΠΕΝΤΑΓΡΑΜΜΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

φωτογραφία παρτιτούρας ελληνιστικής

Τα δυο συστήματα σήμερα είναι εξελίξεις του κοινού αρχικού κορμού του αρχαίου ελληνικού μονόγραμμου συστήματος όπως διδάσκονταν στους ελληνιστικούς χρόνους.

Στο μεν μονόγραμμο σύστημα που τελειοποίησαν οι βυζαντινοί η εξέλιξη είναι πως προστέθηκε δημιουργική ύλη ευρετήριο-ρεπερτόριο επεκτείνοντας και την θεωρία αναπτύσσοντας και νέα είδη μουσικά δημιουργήματα πιο εκτενή και λεπτοδουλεμένα στα ίδια αισθητικά πρότυπα.
Έγινε έτσι χωρίς να αναιρείται η βάση που διατηρείται μαζί με το αρχαιότερο ρεπερτόριο της σε χρήση ανελλιπώς και μάλιστα ως υπόδειγμα για τη νέα δημιουργία.
Επίσης τα τεράστιου πλήθους σύμβολα έγιναν ολιγομελές σύνολο σε ένα ειδικό συμβολικό σύστημα, αντικαθιστώντας σύμβολα που δεν συνδυάζονταν μεταξύ τους αλλά έφτασαν να αριθμούν  σχεδόν δυο χιλιάδες, περιορίζοντας τον αριθμό τους σε ορισμένα στοιχεία μερικών δεκάδων που συνδυαστικά λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Έτσι έγιναν λειτουργικότερο σύστημα.
Σημείωση
Το ίδιο είχε συμβεί παλιότερα στην μαθηματική χρήση της ελληνικής γλώσσας που στην αλεξανδρινή αυτοκρατορία η ανάγκη να καταστεί διεθνής η μαθηματική γλώσσα έγινε εφικτό μέσω της αντικατάστασης του αλφαριθμητικού με ψηφιακό αριθμητικό σύστημα [δηλαδή το μηδέν, α' β' γ' δ' ε' ς' ζ' η' θ' έγινε 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9] έτσι από τις τρείς στοιβάδες της λεκτική, μουσική, αριθμητική, η ελληνική γλώσσα έγινε μεν φτωχότερη σε χρήση αλλά μετατράπηκε σε διεθνή συστήματα που μάλιστα αυτονομήθηκαν και  δεν είναι ευρέως γνωστό  πια πως προέρχονται από τον ελληνικό πολιτισμό αλλά χρεώνονται στον πρώτο που το ανασύρει και το παρουσιάζει. Άλλοτε Άραβες, άλλοτε Ινδούς, άλλοτε Λατίνους.


Η σταθερά υπαρκτή προσήλωση του Ελληνικού πολιτισμού πρωτίστως στον ποιητικό λόγο και δευτερευόντως στην μουσική που τον συνοδεύει κατέστησε το μουσικό κείμενο ως παρακείμενο του λόγου: Παρασημαντική. Η μουσική σήμανση βρίσκεται αρχικά στην ίδια γραμμή με το κείμενο σαν σημείο στίξης ενώ αργότερα που η πληροφορία είναι σημαντική σε ποσότητα αποκτά δική της γραμμή δηλαδή τοποθετείται σαν δεύτερη γραμμή κάτω από το ποιητικό κείμενο και  δίνει κατεύθυνση στον κιθαρωδό και αργότερα στον ψάλτη



Για να καταλάβουμε πως λειτουργεί αυτό το σύστημα είναι σαν να περιέχει οδηγίες του τύπου:
Ξεκίνα από τάδε τόνο:  πχ μαρτυρία Πα
ανέβα ένα τόνο:  (+1­ )
κατέβα δυο  τόνους: (-2)
συνέχισε στον ίδιο τόνο: (=1)
κατέβα τέσσερις τόνους (-4)
κλπ.
Αν τα βάλουμε σε σειρά γίνεται:   Πα,| +1­, -2,=1, -4.
το κάνει δε με  χαρακτήρες ποσοτικούς, χρονικά και τροπικά.

Το πεντάγραμμο τώρα το εξελίσσει πιο παραστατικά αυτό χρησιμοποιώντας το συμβολισμό της σκάλας-κλίμακας.
όπου τη μαρτυρία τη λέμε κλειδί ή γνώμονα και τον πρώτο τόνο τον βάζουμε στη γραμμή ή στο μεσοδιάστημα του ύψους που θέλουμε κλπ.
 Αυτό όμως απαιτεί πέντε γραμμές γεγονός που υποδηλώνει πως η το μουσικό κείμενο δεν γίνεται απλά ισότιμο του ποιητικού λόγου αλλά σημαντικότερο αυτού και τελικά ανεξάρτητο του  σε βαθμό που η φωνή και το ποιητικό κείμενο να θεωρείται ένα ακόμη όργανο μέσα στα πολλά το οποίο μάλιστα μπορεί και να λείπει, και έτσι γίνεται πιο ελευθεριάζουσα η μουσική, αυτό όμως δίνει την συνέπεια του συγκερασμού δηλαδή της κατάργησης της λεπτομέρειας που καταντάει ανέφικτη και αφόρητη.
Οπότε τα δυο συστήματα έχουν διαφορετικές επιλογές ευθύς εξαρχής οπότε δίνουν και διαφορετική έμφαση στις κατευθύνσεις που επιλέγουν άρα τελείως διαφορετική αισθητική.

Η στοιχειώδης μουσική τόσο στο πεντάγραμμο όσο και στο μονόγραμμο σύστημα για την λύρα δεν είναι παρά μια εξάσκηση στα βασικά σύμβολα και στην επίτευξη της κίνησης που σημαίνει. Όπως θα δούμε λοιπόν οι περισσότερες έννοιες είναι κοινές απλά ο συμβολισμός του γίνεται με δύο τρόπους υπάρχουν όμως όσο ανεβαίνει επίπεδο κανείς πράγματα που στο ένα σύστημα μπορεί να κάνει και στο άλλο όχι.
Το πιο απαιτητικό και λεπτομερές είναι το μονόγραμμο και πιο ευέλικτο και εύκολο για το ευρύ κοινό το πεντάγραμμο.
Το πεντάγραμμο έχει καταστεί και με συγκεκριμένες συνθήκες αποικιοκρατίας διεθνές σύστημα.
Ώστε το θεμιτό είναι να γνωρίσουμε και τα δύο συστήματα.

Η λύρα θα βοηθήσει πολύ αυτούς που δεν μπορούν να γίνουν ψάλτες γιατί δεν διαθέτουν καλή φωνή και καλή μνήμη και τους αρέσει η μουσική, επειδή τα όργανα μπορούν να κάνουν πιο εύκολα σωστά αυτά που η φωνή κάνει δύσκολα και είναι από τα όργανα που μπορούν να ακολουθήσουν την καλή φωνή στα δύσκολα που κάνει.
Επίσης μπορεί να συμβάλει στο σωστό "κούρδισμα" του αυτιού του ψάλτη μέσω της απομνημόνευσης του σωστού ήχου όπως λειτουργούσε και στην αρχαιότητα εξάλλου τόσο η λύρα όσο και ο αυλός.

4.2.2.Ο καθορισμός είδους λύρας προς εμβάθυνση

                                                                             
Η εφαρμογή της Μουσικής θεωρίας σε συγκεκριμένη λύρα απαιτεί την προσεκτική επιλογή αυτού του είδους.
Η μουσική θεωρία αφορά όλα τα όργανα και επομένως όλες τις λύρες. Όμως σε ποιο από όλα να την εφαρμόσουμε;
Φαίνονται λίγα τα είδη λύρας ωστόσο είναι πολλά, επειδή είναι πάρα πολλές οι περιπτώσεις  συνδυασμών όπως θα εξετάσουμε εδώ.
Οπότε οφείλουμε να κάνουμε τις επιλογές μας αλλιώτικα δεν θα εμβαθύνουμε ούτε στοιχειωδώς.

Ας καθορίσουμε τα κριτήρια των επιλογών μας:
Τις βάσεις των λογικών διαιρέσεων, με βάση τις οποίες θα γίνουν οι επιλογές μας, επειδή αυτές επηρεάζουν το για ποιο όργανο θα μιλάμε.

Α.Η πρώτη βάση της διαίρεσης είναι οι τεχνικές δυνατότητες του σώματος του οργάνου  η οποία είναι καθορισμένη από την μακραίωνη τεχνική του εξέλιξη κατασκευαστικώς. 
Με βάση αυτή την επιλογή έχουμε τα εξής είδη:

Α1.ΜΟΥΣΙΚΟ ΤΟΞΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΧΩΡΙΣ ΑΝΤΗΧΕΙΟ
1.1 μουσικό τόξο ανοικτό χωρίς αντηχείο, από  ενιαίο σώμα
με τρεις χορδές ονομάζεται: Τρίχορδον ή Άρπα

1.2 μουσικό τόξο ανοικτό χωρίς αντηχείο, από σύνθεση δύο ξύλων σε γωνία με πολλές χορδές ονομάζεται: Τρίγωνον ή Άρπα

Α2. ΜΟΥΣΙΚΟ ΤΟΞΟ ΑΝΟΙΧΤΌ ΜΕ  ΑΝΤΗΧΕΙΟ ΆΚΡΗΣ

2.1 μουσικό τόξο  ανοικτό με αντηχείο, από ολόξυλο καμπυλωμένο, με αντηχείο στον ένα βραχίονα  με μεμβράνη δερμάτινη λέγεται: Σαμβύκη

2.2.μουσικό τόξο ανοικτό με αντηχείο, από ολόξυλο ευθύγραμμο, με βραχίονα ευθύγραμμο,  με αντηχείο απλό υπόσκαφο  και κάλυμμα ξύλινη δονούμενη επιφάνεια ονομάζεται: Πάνδρυς  ή Πανδουρίς

Σημείωση: Υπάρχει σειρά οργάνων του είδους αυτού, που φτάνουν μέχρι σήμερα τα λεγόμενα μονόμπρατσα ή λαουτοειδή, τα οποία είναι ανεπτυγμένα από κάθε άποψη υποδομής: όργανα εξαρτήματα βιβλία και λοιπά.

Α3 .ΜΟΥΣΙΚΟ ΤΟΞΟ ΚΛΕΙΣΤΟ  ΧΩΡΙΣ ΑΝΤΗΧΕΙΟ
Ή ΠΗΚΤΙΣ
1 μουσικό τόξο ξύλινο κλειστό με γέφυρα, χωρίς αντηχείο ονομάζεται Πηκτίς ή Πηκτίδα δηλαδή πηχτή με την έννοια του στέρεη-στερεωμένη.

2. Πηκτίδα από κερατίνη: κέρατα  αγριοκάτσικου- αντιλόπης και κέλυφος χελώνας στεριανής ή θαλάσσιας χωρίς λειτουργικό αντηχείο (ολόκληρο κέλυφος παραγεμισμένο στο οποίο σφηνώνουν τα κέρατα βραχίονες στις τρύπες των ποδιών) ονομάζεται: Χέλυς ή Χελώνα

Α4.ΜΟΥΣΙΚΟ ΤΟΞΟ ΚΛΕΙΣΤΟ ΜΕ ΑΝΤΗΧΕΙΟ
Ή ΧΕΛΥΣ
1. πηκτίδα από κερατίνη μισό κέλυφος χελώνας ως αντηχείο με δερμάτινη δονούμενη μεμβράνη και ξύλινους πήχεις ονομάζεται Χέλυς δηλαδή Χελώνα

2. πηκτίδα από κερατίνη με μισό κέλυφος χελώνας ως αντηχείο, με δερμάτινη μεμβράνη,  με μακριούς βραχίονες και χορδές συνεπώς βαρύτονη, ονομάζεται  Χέλυς βάρβιτος δηλαδή Χελώνα βαρύτονη

ΦΟΡΜΙΓΓΑ
3 πηκτίδα με αντηχείο, από λεπτά κομμάτια ξύλου συναρμοζόμενα ονομάζεται Φόρμιγγα δηλαδή Φορητή

3.α πηκτίδα με αντηχείο, από επιφάνειες ξύλου συναρμοζόμενες  Κανών ή Κανόνας δηλαδή κανόνας κουρδίσματος (θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί είδος φόρμιγγας)

4 πηκτίδα με αντηχείο, από κομμάτια ξύλου συναρμοζόμενα, με χοντρές χορδές στριμμένο άντερο και μεταλλικές,ονομάζεται Φόρμιγγα βάρβιτος δηλαδή Φορητή βαρύτονη

5 πηκτίδα με αντηχείο, από λεπτά κομμάτια ξύλου συναρμοζόμενα και κινητούς βραχίονες με κλείδωση για να πετυχαίνουν το ελάχιστο ξεχείλωμα χορδών που δίνει τα διμόρια  (μπέντιγκ) ονομάζεται Φόρμιγγα

ΚΙΘΑΡΙΣ
6 πηκτίδα με αντηχείο τραπέζιο, από κομμάτια ξύλου συναρμοζόμενα, με κινητούς βραχίονες, με τονοδότες κουρδιστές (διαπασών), με κεντρικό μεταλλικό κλειδί σε ρόλο ζυγού, με κοντόχοντρες χορδές συρμάτινες ονομάζεται Κίθαρις βάρβιτος ή Κιθάρα βαρύτονη

Ας δούμε τώρα τη δεύτερη βάση της διαίρεσης:
Β. το  πλήθος και είδος χορδών, μονολεκτικώς τα κουρδίσματα .
Τα γνωστά κουρδίσματα για τις λύρες είναι:

α. μονόχορδο απλό λα ή μεταβλητό με τάστο θηλιά ή δακτυλίδι

β. ψευτοτρίχορδο ή δίχορδο   ρε λα (ρε λα Ρε) (λα ρε Λα),

γ. τρίχορδο, (μι σι λα), (λα ρε σολ),

δ. ψευτοτετράχορδο  ή τρίχορδο  μι σι λα (μι σι λα Μι)

ε.  τετράχορδο, (μι λα ρε σολ)

ς. πεντάχορδο, (Λα ντο ρε φα σολ) πεντατονικό

ζ. ψευδοεξάχορδο  ή τρίχορδο (3x2),(ρερε ,λαλα, ΡεΡε) επαγγελματικό τρίχορδο

η. επτάχορδο, Απολλώνιο κούρδισμα ερασιτεχνικό Άρπας
(λα σι ντο ρε μι φα σολ )αιολικό,
(ντο ρε μι φα σολ λα σι) ιωνικό, και άλλα
το επαγγελματικό Απολλώνιο επτάχορδο σε τετάρτες:
(Ντο φα σι μι λα ρε σολ)
σημείωση: υπόλειμμα του οποίου είναι το εξάχορδο κούρδισμα της σημερινής κιθάρας Σι μι λα ρε σολ σι μι

θ. ψευδοοκτάχορδο επαγγελματικό:
ως τετράχορδο(4x2)
(μιμι λαλα  ρερε σολσολ) και
ή ως Απολλώνιο  επαγγελματικό (7+1)
(Λα σι ντο ρε μι φα σολ λα) αιολικό
(Ντο ρε μι φα σολ λα σι ντο)ιωνικό

ι. πολύχορδο άρπας 9-15τόνων (Ντο ρε μι φα σολ λα σι ντο ρε- ντο')

Όπως παρατηρούμε από την παραπάνω ανάλυση μας δίνει  το λιγότερο εκατόν πενήντα συνδυασμούς.
Προφανώς δεν είναι η περίπτωση της αντιμετώπισης που μας ενδιαφέρει.

Θα επιλέξουμε τα πιο αντιπροσωπευτικά κουρδίσματα αρχαία και σύγχρονα. Επίσης το πιο απλό και το πιο σύνθετο σώμα οργάνου που μπορεί να τα υπηρετήσει.
'Έτσι θα περιορίζονται στο έπακρο οι ενδιαφέροντες συνδυασμοί που θα αναλύσουμε διεξοδικά.
Η πρώτη λύση αφορά την αρχαϊκή εποχή  που υπήρχαν τρίχορδα και τετράχορδα Η δεύτερη λύση αφορά την κλασική και ελληνιστική εποχή που υπήρχαν επαγγελματικά: τρίχορδα, τετράχορδα, επτάχορδα, ψευδοοκτάχορδα.
Όσον αφορά το σώματα παρατηρούμε ότι η εξέλιξη της Πηκτίδας φτάνει μέχρι Κιθάρα βάρβιτος ώστε αυτά θα είναι τα σώματα που θα αναλύσουμε το αρχικό και το τελικό.

Μας ενδιαφέρουν τα κουρδίσματα που χρησιμοποιούνται ακόμη σήμερα.
ως πλήθος χορδών είναι 3,4,6,8

Συγκεκριμένα
3Τρίχορδο: (ρε λα Ρε),  (μι σι λα)  και (λα ρε σολ)

4Τετράχορδο: (μι λα ρε σολ)

6 Εξάχορδο: (Μι λα ρε σολ σι μι)  και
διπλό τρίχορδο(3x2) (ρερε λαλα ΡεΡε)

8Ψευδοοκτάχορδο  Απολλώνιο (7+1)ιωνικό:
(Ντο φα σι μι λα ρε σολ ντο) και
διπλό τετράχορδο(4x2):
(μιμι λαλα ρερε σολσολ)

Ώστε με αυτά τα κουρδίσματα μπορούμε να έχουμε στην πηκτίδα την υποδομή σημερινών οργάνων συγκεκριμένα:
για το τρίχορδο κούρδισμα:
τοξωτές τρίχορδες λύρες
η  κρητική (λα ρε σολ),
η ποντιακή (σι μι λα)
τρίχορδα ψευτοεξάχορδα (ρε λα Ρε) x 2> (ρερε λαλα ΡεΡε )
ο μπαγλαμάς
ο τζουράς
το μπουζούκι
για το τετράχορδο κούρδισμα:
το βιολί, (μι λα ρε σολ)
το μαντολίνο και το λαούτο  (μι λα ρε σολ) x 2>
(μιμι λαλα ρερε σολσολ)

για το οκτάχορδο κούρδισμα
1.το ψευτοοκτάχορδο επαγγελματικό
(μιμι λαλα ρερε σολσολ) όπως στο λαούτο
2.το εξάχορδο σε τετάρτες  (μι λα ρε σολ σι Μι)  όπως της σημερινής κιθάρας
3.το Ιωνικό Απολλώνιο ψευδοοκτάχορδο ερασιτεχνικό
Ντο ρε μι φα σολ λα σι ντο
4 το επαγγελματικό σε τετάρτες:
Ντο φα σι μι λα ρε σολ ντο

Συμπερασματικά:
θα καθορίσουμε την πηκτίδα ως τρίχορδο και ως τετράχορδο

και την κιθάρα βάρβιτο ως εξάχορδη και οκτάχορδη
σε πρώτο επίπεδο διπλοτρίχορδη και διπλοτετράχορδη
και
σε ανώτερο επίπεδο ως κιθάρα σημερινή και ως ενισχυμένη κιθάρα σημερινή.

Ο βαθμός του καθορισμού θα είναι στοιχειώδης ως εκ τούτου θα γίνει και στοιχειώδης εξέταση της θεωρίας.

Τα περαιτέρω δεν είναι δουλειά ερασιτεχνών αλλά επαγγελματιών.

4.2 Η σχεδιαστική εξέλιξη του οργάνου, τα είδη της λύρας

ΣΧΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΛΥΡΑΣ:
α.Πηκτίς/Φόρμιγξ/Κίθαρις βάρβιτος,
β.Σαμβύκη/Πανδρύς & Μάγαδις/ λαουτοειδή.
Λείπει από εδώ:
γ.Σαμβύκη/Επιγόνειο/άρπα πλαισίου.
δ. Κανών/ κανονάκι/ τσέμπαλο/ πιάνο




Ας αναλύσουμε πως από την πρωτόγονη λύρα ή μουσικό τόξο περνάμε στις διάφορες λύρες και πως φτάνουμε από τις λύρες στα σύγχρονα λαουτοειδή   έγχορδα.

Πρωτόγονη λύρα ή μουσικό τόξο ή άρπα 

Το μουσικό τόξο είναι η πρωτόγονη λύρα επειδή έχει όλα τα στοιχεία της: έγχορδο μουσικό όργανο με δύο βραχίονες.
Επιπλέον όταν οι δύο βραχίονες γεφυρωθούν έχουμε ένα πλαίσιο  και τότε γίνεται Πηκτίς -Πηκτίδα- είτε ξεχωρίσουν οι δύο βραχίονες είτε ενοποιούνται με καμπύλωση τους.
Η Πηκτίδα λέγεται σήμερα λύρα όταν οι χορδές  καταλήγουν στο πλάι ενώ όταν καταλήγουν στο κέντρο λέγεται Άρπα παρόλο που το όνομα άρπα έχει να κάνει με τον τρόπο διέγερσης των χορδών (με το ψαχνό του δάκτυλου).Υπό αυτό το πρίσμα κάθε λύρα μπορεί να παιχτεί και σαν άρπα.

Πηκτίς λύρα

 Πηκτίς άρπα

μουσικό τόξο, πηκτίς άρπα, πηκτίς λύρα

Με την εισαγωγή του αντηχείου τίθεται το θέμα τι είναι  λύρα και τι όχι με την σύγχρονη του όρου έννοια: δηλαδή δίμπρατσο έγχορδο μουσικό όργανο.
Να εξετάσουμε επομένως ποιο έχει δύο βραχίονες και ποιο έναν.
Η διαπίστωση είναι πως όλα ανεξαιρέτως έχουν σώμα με δύο άκρα αφού τόσα χρειάζεται η χορδή για να τεντωθεί.
Ωστόσο ο ένας παραμένει εμφανής ενώ ο δεύτερος ή η ενοποίηση των δύο είναι μέρος του αντηχείου.
Ας εξετάσουμε την περιπτωσεολογία:
1.Όταν το αντηχείο μπαίνει στη μέση του μουσικού τόξου γίνεται εμφανώς λύρα.
2.Όταν μπει στο ένα άκρο του το αντηχείο   λέγεται Σαμβύκη .
3.Όταν γίνει ευθύγραμμος και μονοκόμματος ο ελεύθερος βραχίονας τότε έχουμε την πανδουρίδα
4.Όταν οι βραχίονες γίνουν ξύλινη επιφάνεια (τρίγωνο, τετράγωνο, τραπέζιο) έχουμε τον Κανόνα.

Όταν τον ένα βραχίονα του τόξου καταλαμβάνει το αντηχείο
μένει ένας βραχίονας και τότε λέμε τη Σαμβύκη μονόμπρατσο

Υπό την οπτική αυτή στην αρχαιότητα είχαν δίκιο ότι όλα αυτά τα όργανα είναι λύρες.
Εξαιτίας αυτής της οπτικής γωνίας τα συμπεριλαμβάνουμε όλα υπό την ονομασία λύρα δηλαδή έγχορδο μουσικό όργανο δύο βραχιόνων τονίζοντας πως ο δεύτερος είτε εμφανής είτε αφανής είναι πάντα παρών.

Από αυτές τις αρχέγονες δομές προκύπτουν όλα ανεξαιρέτως τα σημερινά έγχορδα.
Η βασική περαιτέρω εξέλιξη του σώματος του οργάνου έρχεται από το συνδυασμό υλικών, βραχιόνων, χορδών, ρυθμιστών τάσης χορδών, αντηχείου, γέφυρας και καβαλάρη και τις επιμέρους εξελίξεις τους.


Όλα αυτά τα βρίσκουμε αποτυπωμένα στις ονομασίες των οργάνων που δίνουν την κυρίαρχη τους ιδιότητα που τα διακρίνει από τα υπόλοιπα έγχορδα. 

Λύρα Τρίγωνον

Τρίγωνον[=τρεις+γωνίες ή Ψαλτήριον ή Επιγόνειον ή Άρπα]
Από το πολύχορδο(τριών και πλέον χορδών) μουσικό τόξο -χωρίς αντηχείο και θηλιά-  δημιουργείται το γωνιακά στερεωμένο ημιτελές πλαίσιο.
Το ημιτελές πλαίσιο είναι καμπύλο όταν είναι μονοκόμματο ή γωνιακά στερεωμένα όταν προκύπτει από σύνθεση δύο κομματιών επομένως τρίγωνου σχήματος  και ονομάζεται Τρίγωνον. Το τρίγωνον επίσης ονομάζεται:
-Τρίχορδον  από το αρχικό κούρδισμα του, επειδή αρχικά συνήθως είχε τρεις χορδές: υπάτη(ψηλή), μέση, νήτη(χαμηλή),
-Άρπα [Άρπα<αρπάζω].από το ρήμα αρπάζω και προέρχεται από τον τρόπο που χρησιμοποιείται.
-Ψαλτήριο λόγω χρήσης στους ιερούς ψαλμούς ως φορητό έγχορδο συνοδείας ρύθμισης της φωνής
-Επιγόνειο από τον Επίγονο που το εξέλιξε σε 40χορδο.

Όταν το Επιγόνειο γίνεται πολύχορδο οι αυξημένες τάσεις των χορδών επιβάλλουν τεχνικώς τη γέφυρα για να αντέχει η κατασκευή τις δυνάμεις που αναπτύσσονται.Τότε αποκτά σχήμα πλαισίου  κενό στο κέντρο ή  γεμάτο: τρίγωνο, τετράγωνο ή τραπέζιο και πάντως οι χορδές είναι στερεωμένες σε ένα σταθερό στερεωμένο σκελετό.

Τρίγωνον 

Ψαλτήριον τρίγωνο

Δημιουργία πλαισίου από μονόξυλο ή δύο κομμάτια

Η διατομή καμπάνας ή σχήμα ύψιλον (υ)

Το ελαφρύ ανοικτό πλαίσιο σε σχήμα τρίγωνο αρχικά  αποκτά τελικά το σχήμα ύψιλον (υ) με δύο σκέλη, που τα γεφυρώνει ένα κομμάτι ξύλου ή μετάλλου. Είναι αυτό που προτιμάται για ηχητικούς, χρηστικούς και αισθητικούς λόγους επειδή δονείται καλύτερα αφού πρόκειται για τη διατομή μιας καμπάνας ή ενός διαπασών που ενισχύει στοιχειωδώς τον ήχο.
Όταν λοιπόν το ανοικτό πλαίσιο στερεωθεί  έχουμε την λύρα που ονομάζεται: Πηκτίς .

Η λύρα Πηκτίς [=πηχτή-στέρεη ή Ψαλτήριον ή Επιγόνειον ή Άρπα] 
προκύπτει όταν οι τρεις ή τέσσερις αρχικά χορδές τεντώνονται σε ένα πλαίσιο. Για τούτο η λύρα πηκτίς είναι η εξέλιξη του τριγώνου και τη συναντάμε και με τα ονόματα του: ψαλτήριο, άρπα και επιγόνειο.

Η λύρα Πηκτίς είναι ο πρόγονος κάθε είδους λύρας, της Φόρμιγγας, της Κιθάρας,  όσο και του Κανόνα και όλων όσων προκύπτουν από αυτά. Η Πηκτίς τρίχορδη και τετράχορδη λύρα είναι ο συνδετικός κρίκος άρπας, κανόνα, λύρας, πανδουρίδας επειδή έχει χαρακτηριστικά που δανείζονται όλες αυτές οι οικογένειες οργάνων.
 Έχει πλαίσιο όπως αποκτάει η άρπα, έχει  δύο βραχίονες και γέφυρα τους, όπως όλες οι λύρες που αποτελούν εξέλιξη της, αλλά έχει και το τρίχορδο κούρδισμα  που γίνεται αργότερα το κούρδισμα πρώτα της σαμβύκης και ύστερα της πανδουρίδας  αλλά και το τετράχορδο κούρδισμα  που διατηρούν ακόμη τα νεώτατα είδη πανδουρίδας [βιολί και μαντολίνο].

Η λύρα πηκτίς είναι  πρόγονος όπως ήδη θίξαμε και του τετράπλευρου ψαλτηρίου /κανόνα /κανονάκι/σαντούρι/τσέμπαλο/πιάνο
αφού πάνω σε στερεωμένο πλαίσιο έχουν τεντωθεί οι χορδές, σε τρίγωνο αλλά και σε τετράπλευρο ή τραπέζιο που όταν αποκτήσει αντηχείο σε όλο το πλαίσιο γίνεται ψαλτήριο και κανόνας κι όταν γίνει πολύχορδο καταλήγει Κανονάκι και λοιπά.
Η εφεύρεση της εντοπίζεται πριν από το 2800 και η εξέλιξη της σε φόρμιγγα έχει γίνει ήδη από το 2600 όπως αποδεικνύει η εύρεση της Χρυσής και Αργυρής λύρας της Ουρ σε ταφικό μνημείο στην Αίγυπτο, που θεωρούνται διπλωματικά δώρα των λαών των θαλασσών, Ετεοκρητών συγκεκριμένα, επειδή φέρουν το έμβλημα του ταύρου που χρησιμοποιούν οι Ετεοκρήτες και συνεχίζουν να χρησιμοποιούν οι Μινωίτες αργότερα.

Χρυσή και Αργυρή λύρα της Ούρ Αίγυπτος 2600πΧ



 Πάνω λεπτομέρεια από αιγυπτιακή ταφική τοιχογραφία του 1500-1200πΧ βλέπουμε τη λύρα της σκανδαλιστικής ''Ορχήστρας εταίρων του λαού των θαλασσών'' πρόκειται για ''φόρμιγγα'' δηλαδή ''πηκτίδα ξύλινη με αντηχείο, (επτάχορδη)
Επίσης φαίνεται σαμβύκη, πανδουρίς, δίαυλος.
Η τοιχογραφία  μας δίνει πάρα πολλά στοιχεία για τη μουσική μας προϊστορία αλλά και για τις σχέσεις της με την αιγυπτιακή μουσική παράδοση.
Σε αντίστοιχο επίπεδο βρίσκεται το όργανο και στην μυκηναϊκή τοιχογραφία με κιθαρωδό από το ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο.

Η  λύρα που περιγράφεται εδώ είναι φόρμιγγα δηλαδή πηκτίδα ξύλινη με  αντηχείο (το κούφιο πλάτωμα του κάτω μέρους) και χρησιμοποιείται ως άρπα επτάχορδη με το ένα χέρι να δονεί και το άλλο να κρατά.

Η τοιχογραφία αυτή είναι του 1300-1200πΧ

Η Πηκτίς είναι το αρχαιότερο έγχορδο που έχει βρεθεί μέχρι τώρα στον ελληνικό χώρο. Πρόκειται για αγαλματίδια κυκλαδικού πολιτισμού του 2800πΧ είναι  ''Οι αρπιστές της νήσου Κέρου''.
Βρέθηκε εξελιγμένη πηκτίδα και σε  αναπαραστάσεις σε νεώτερες τοιχογραφίες σε  Μινωικές και Μυκηναϊκές τοιχογραφίες ανακτόρων και ταφικά κτερίσματα καθώς και σε Χετιτικό, σε Ετρουσκικό και σε Μεσοποταμιακό τάφο, γεγονός που μας δείχνει αν μη τι άλλο πως είναι όργανο που γνωρίζουν έτσι ή αλλιώς όλοι οι μουσικοί πολιτισμοί είτε ως δικό τους είτε ως επιροή από αλλού.
Παρέκβαση
Οι ενδείξεις δείχνουν πως προέρχεται από την Μικρά Ασία και τους προέλληνες Πελασγούς προερχόμενους από Καύκασο και Πόντο.  Αυτοί όμως μετέφεραν το σύνολο της τεχνολογίας κάθε είδους που εφήυραν ή βρήκαν στους αυτόχθονες των μεγάλων πρώιμων πολιτισμών που ήρθαν σε επαφή, σε όλο τον κόσμο τον οποίο περιηγήθηκαν ως πλάνητες. Έφτασαν από την νότια στην βόρεια και δυτική Ευρώπη και από τη βόρεια Αφρική μέχρι στην άπω Ανατολή.
[βλέπε ιστορικό Διόδωρο Σικελιώτη]

η άμεση σχέση γεωργίας και πολιτισμού είναι γνωστή ώστε τα στοιχεία για τη γεωργία μας δίνουν και την διάχυση του πολιτισμού γενικότερα μαζί με αυτόν και της μουσικής

Ένωσαν προκατακλυσμιαία τον πολιτισμό τους του Μαιάνδρου ποταμού: της Αιγηίδας, με τους άλλους πρώιμους πολιτισμούς του Τίγρη και Ευφράτη ποταμού: της Μεσοποταμίας, του Νείλου ποταμού: της Αιγύπτου, του Ινδού ποταμού: της Ινδίας και Κίτρινου ποταμού :της Κίνας. Οι τρείς μεγάλοι κατακλυσμοί κατέστρεψαν σχεδόν ολικά όλους τους άλλους πολιτισμούς εκτός του ηπειρωτικού Μεσοποταμιακού που γλύτωσε κι έτσι φαίνεται τώρα ως ο αρχαιότερος.
Αυτά που αναφέραμε από άποψη ακαδημαϊκή είναι αιρετικές θεωρίες ωστόσο προκύπτουν πια από τις ιατροδικαστικές αλληλουχίες που κατέδειξε η εξέταση DNA των παγκόσμιων αρχαιολογικών γενετικών ευρημάτων,[Βλέπε eupedia.com] και πάντοτε διαπιστώνονται με μια ματιά στους πολιτισμούς που φαινομενικά είναι απομονωμένοι μεταξύ τους όπως για παράδειγμα ο Ελληνικός και ο Κινέζικος, Κορεάτικος, και Ιαπωνικός και έχουν ωστόσο τεράστια ποσοστά κοινού πολιτιστικού υποβάθρου εδικά δε στην αρχαϊκή μουσική τους. Αν ακούσει κανείς αρχαία ελληνικά κομμάτια από μουσικούς αρχαιολόγους σε λύρα και δίαυλο και ταυτόχρονα αντίστοιχα κομμάτια παραδοσιακής μουσικής των τριών αυτών χωρών θα καταλάβει ακριβώς περί τίνος ομιλούμε.






Ο Κανών [=κανόνας, νόμος] είναι αρχαϊκό όργανο.

Αρχικά είναι βοηθητικό όργανο  κουρδίσματος, που σκοπό είχε να βοηθήσει στο

να κουρδιστούν οι χορδές άλλων εγχόρδων οργάνων.

Στην μορφή του αρχαϊκού μουσικού οργάνου συναντάται ακόμη και σήμερα σε σχήμα  τρίγωνο ή τραπέζιο αργότερα και με ξύλινο αντηχείο  πάνω στο οποίο έχουν τεντωθεί λίγες ή πολλές χορδές, ενίοτε παίζεται με δοξάρι ή πλήκτρο ή ραβδί και ονομάζεται αναλόγως ψαλτήρι  ή κανονάκι ή σαντούρι [περσικό: σαν τουρ=εκατόχορδο].




Ελικών κανόνας Μι σι μι λα

ο Ελικών κανόνας [=μελανόχρωμος λόγω των μεταλλικών βαριδίων και της κάσιας στο ξύλο] το όργανο αυτό  παρέλαβε έτοιμο ο Πυθαγόρας και το μετέτρεψε στο μονόχορδο του Πυθαγόρα.
Ο Ελικών ήταν τετράχορδος με χορδές τις   Μι λα σι μι .
Γεγονός που φανερώνει την αρχαιότητα του τετράχορδου κουρδίσματος (ανά τετάρτες) και την αρχαιότητα του τρίχορδου κουρδίσματος της ποντιακής λύρας μι,σι,λα.
Το βοηθητικό όργανο κανών βοηθούσε στο κούρδισμα άλλων οργάνων που επιτυγχάνεται με τέντωμα των χορδών [τριών για τρίχορδα ή τεσσάρων χορδών για τετράχορδα] με βαρίδια συγκεκριμένου βάρους και στη συνέχεια χρήση του ήχου των χορδών του ως υπόδειγμα με το οποίο συντονίζονταν  ακουστικά οι αντίστοιχες χορδές στα άλλα όργανα.

Μονόχορδος κανών του Πυθαγόρα


Μονόχορδον [=μονό+χορδό=όργανο με μια χορδή] ή μονόχορδος κανόνας του Πυθαγόρα. Με αυτό το όργανο  το 600π.Χ., έκανε τα πειράματα του ο Πυθαγόρας και οι μαθητές του οι Πυθαγόρειοι. Μάλιστα το χρησιμοποίησε ως μονόχορδο με αντηχείο και  με επιπλέον καβαλάρη κινητό μεταξύ των σταθερών και βαθμονομημένων καβαλάρηδων ώστε να μοιράζει τη χορδή σε λόγους εφαρμόζοντας το νόμο των αναλογιών.
Χρησιμοποιούνται από τότε και άλλες μέθοδοι για το κούρδισμα πιο φορητές, όπως των αυλών που συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ακόμη σήμερα, ενώ ο κανών γίνεται ένα μουσικό όργανο που βοηθάει στους ψαλμούς αρχικά για  το συντονισμό της φωνής των ψαλτών στις ιερές τελετουργίες και έπειτα σαν λύρα φορητή και ονομάζεται ψαλτήριον.
Εξελίξεις του κανόνα είναι το κανονάκι, το σαντούρι, το τσέμπαλο και το πιάνο.

Το αρχαιότατο αυτό όργανο ονομάζεται Κινόρ -κανών & κίθαρις- στα πελασγικά  προσημητικά και το όνομα αυτό χρησιμοποιείται ακόμη σήμερα στο Ισραήλ που παρέλαβαν αυτή την μουσική παράδοση από τους κατακτημένους Φοίνικες και Φιλισταίους πελασγούς.

Παρέκβαση
Το γεγονός αυτό μας υποδεικνύει τη στενή σχέση  φυλετική και πολιτιστική των Φιλισταίων και Φοινίκων Πελασγών με τους υπόλοιπους Πελασγούς τους κοινούς προγόνους μας: ''Τους λαούς της θάλασσας'' όπως τους έλεγαν οι Αιγύπτιοι.
Οι λαοί της θάλασσας ήταν προέλληνες πελασγοί και στο μεγάλο μέρος τους έγιναν οι πρωτοέλληνες ενώ μερικοί έγιναν συγγενή έθνη πχ Τυρηννοί, Ετρούσκοι>Ιταλοί. Ήταν σκορπισμένοι σε όλη τη Μεσόγειο  αλλά και εκτός αυτής. Η προκατακλυσμιαία στενή επαφή των λαών αυτών διακόπτεται για μεγάλο χρονικό διάστημα με την καταστροφή των παραθαλάσσιων πολιτισμών λόγω κατακλυσμών, ο τελευταίος των οποίων έγινε το 1500πΧ.
Ωστόσο έχουμε  πληροφορίες για τη μουσική παράδοση αυτών  μέσω των παραστάσεων τοιχογραφιών άλλων λαών, που παριστάνουν τους λαούς της θάλασσας, όπως τοιχογραφίες και αρχεία των Αιγυπτίων και των Μεσοποτάμιων.
Οι πολιτισμοί αυτοί ήταν σε επαφή όχι πάντα ειρηνική με τους λαούς της θάλασσας.
Βλέπουμε παραστάσεις από ορχήστρα εταίρων από το Αιγαίο σε αιγυπτιακό τάφο που δείχνει όλη τη γκάμα οργάνων που χρησιμοποιούσαν, δίαυλο, πανδουρίδα, σαμβύκη, φόρμιγγα.
Έτσι βρίσκουμε πολλά στοιχεία για την αρχαιότατη μυθική- προϊστορική πολιτιστική μας παράδοση που ήταν ήδη  κοινό κτήμα των λαών και των πολιτισμών τους προϊστορικά αφού όπως φαίνεται υπήρχε επαφή των μεγάλων αρχαίων πολιτισμών.
Αυτά τα στοιχεία μας ενδιαφέρουν για να καταλάβουμε:
α. που αναπτύχθηκε ο μουσικός πολιτισμός ο οποίος  σχετίζεται με την Ελληνική ιστορία και
β. με ποιο τρόπο συμβαίνει η υπέρβαση των εθνικών ή άλλων συνόρων από την τέχνη για να διαχυθεί παντού.

Η τέχνη δεν αναγνωρίζει σύνορα όμως αναγνωρίζει συμβολή στο έργο της και ιδιαίτερες προτιμήσεις. Για αυτή τη συμβολή οφείλουμε να ξέρουμε για δύο λόγους:
Πρώτον για να γνωρίζουμε την ιστορική εξέλιξη των θεμάτων της τέχνης την αλληλουχία ή γενική εικόνα  και
δεύτερον μέσω αυτής της αλληλουχίας να κατανοούμε το νόημα και τη σημασία των διαφόρων συμβολών.

Το αρχαιότερο κούρδισμα που χρησιμοποιείται σήμερα στον Ελλαδικό χώρο είναι το τρίχορδο σε τρείς εκδοχές [Ρε λα σολ], [Ρε λα ρε],  [Μι σι λα].
Το μονόχορδο λα μέχρι και το τρίχορδο μουσικό τόξο χρησιμοποιείται ακόμη στην αφρικανική ήπειρο.
Το πρωτογενές τρίχορδο κούρδισμα πέρασε σε όλα τα είδη πρωτογενούς λύρας   μεταξύ αυτών και στην σαμβύκη και στην πανδουρίδα, λύρες που γίνονται μονού βραχίονα όταν το αντηχείο δεσμεύει τον ένα βραχίονα.
Το τρίχορδο κούρδισμα  ρε λα Ρε είναι στην ουσία ψευτοτρίχορδο αφού οι δύο χορδές είναι ρε, Ρε δηλαδή η ίδια με διαφορά οκτάβας και η μια είναι λα.
Δεδομένου ότι η λα είναι η πρώτη χορδή που αντιληπτικά ως ήχος μας φαίνεται οικεία επειδή είναι ο πρώτος ήχος που αντιλαμβάνεται το μωρό και ο πρώτος ήχος που μπορεί να πει. [Εξάλλου για τούτο είναι το πρώτο γράμμα της ελληνικής αλφαβήτου με σύμβολο το ανθρώπινο διάφραγμα.]
Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πως η νότα λα είναι η πρώτη νότα που χρησιμοποιήθηκε, άρα η ρε είναι η δεύτερη. Ωστόσο η επιπλέον  Ρε δεν θεωρείται   τρίτη αφού προαπαιτεί τη γνώση των οκτάβων εξάδων στο πεντατονικό εκτός αν θεωρήσουμε πως το κούρδισμα ρε λα Ρε είναι το κούρδισμα του διτονικού. Ωστόσο δεν υπάρχει μέχρι τώρα καμία ένδειξη για τέτοιο σύστημα. Έτσι πιστεύουμε πως η εκδοχή ρε λα σολ είναι αρχαιότερη. Όπως κι αν έχει η σειρά και οι τρεις τρίχορδες ανάγονται στην αρχαϊκή εποχή.
Το μονότονο του ενός τόνου-φθόγγου μας κάνει να πιστεύουμε πως άμεσα εμπλουτίστηκε με δεύτερη χορδή και τρίτη χορδή το μουσικό τόξο.
Αντιλαμβανόμαστε έτσι πόσο αρχαίο είναι το τρίχορδο κούρδισμα!
Τόσο αρχαίο όσο και το μουσικό τόξο 69.000πΧ.

 Τα αρχαιότερα τόξα που έχουν βρεθεί ανάγονται στο 69.000πΧ  στην Αφρική.
[Brown, Kyle S.; Marean, Curtis W.; et al. "An early and enduring advanced technology originating 71,000 years ago in South Africa". Nature. 491 (7425): 590–593.]
Στην Ευρώπη ανάγονται στο 15.000πΧ  και βρέθηκαν σε σπήλαια στη σημερινή Γερμανία τότε ακατοίκητη περιοχή καταφυγής ζώων στο όριο του παγετώνα προσφιλή προορισμό των κυνηγών αρχανθρώπων της μεσογείου.
Οι Ετεοκρήτες -πρόγονοι των Μινωιτών-είχαν την αρχαιότερη υψηλή τεχνολογία στα τόξα: τα λεγόμενα σύνθετα τόξα στο 2300πΧ
''S.BAKAS Composite bows in Minoan and Mycenaean warfare'' 2016 Πανεπιστήμιο Κατάνια Ιταλία

''The first depiction of a probable composite bow lays in the victory stele of Naram-Sin of Akkad (23rd century BC)
Y  ADIN,  Y.,The Art of Warfare in Biblical lands in the light of archaeological discovery , Weidenfeld and Nicolsonpublishing, London 1963, p. 47.

Γεγονός που κάνει πιθανή την επαφή τους με την αφρικανική ήπειρο γεγονός που μαρτυράει και ο μύθος του Δία που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κρήτη και ζευγάρωσε με την αφρικανή καλλονή την Ευρώπη την οποία και έκλεψε σύμφωνα με την παράδοση.

Όλα αυτά έχουν το νόημα να κατανοήσουμε πως το μουσικό τόξο και μάλιστα ως τοξωτό είναι υπόθεση της παλαιολιθικής εποχής και όχι του ύστερου μεσαίωνα όπως διδάσκεται σήμερα.
Οι λύρες ως εξέλιξη του μουσικού τόξου επομένως δεν ανάγονται στην εποχή του χαλκού όπως διδασκόμαστε σήμερα αλλά είτε στην  ύστερη παλαιολιθική είτε στην πρώιμη μεσολιθική εποχή.

Αυτό το βάθος μουσικής παράδοσης είναι ιλιγγιωδώς βαθύτερο από το ότι διδασκόμαστε και δείχνει πως τα πράγματα στην παράδοση διευρύνονται ως επιλογές και δεν χάνεται τίποτε σημαντικό.
Ακόμη και σήμερα σε πάρα πολλές περιοχές της Αφρικής χρησιμοποιούν το μουσικό τόξο μάλιστα σε μονόχορδη μορφή. Ενώ στην Ελλάδα χρησιμοποιούμε το πανάρχαιο τρίχορδο κούρδισμα.
Αυτό μας δείχνει αφενός πόσο λίγο διαφέρουμε από τους απώτατους μουσικούς αφενός, αφετέρου πόσο σημαντικό είναι να υπάρχουν όλες οι εκδοχές οργάνων και μεθόδων ακόμη και οι πιο πρωτογενείς-πρωτόγονες ώστε να διαλέξει ο μουσικός τι του αρέσει και του ταιριάζει και για διδακτικούς και για εξελικτικούς  εκφραστικούς λόγους.
Αλλιώς κατανοεί κανείς τα έγχορδα παίρνοντας στα χέρια του ένα μουσικό τόξο και αλλιώς μια σύγχρονη κιθάρα.

Όσον αφορά τα  τρίχορδα όργανα τώρα ξεκινώντας από το μουσικό τόξο το τρίχορδο κούρδισμα περνά προφανώς σε κάθε εξέλιξη του, ειδικά στα πρωτογενή στάδια. Λόγου χάρη υπήρχε τρίχορδο τρίγωνο, τρίχορδη πηκτίς, τρίχορδη Χέλυς, τρίχορδη φόρμιγγα, τρίχορδη βάρβιτος, τρίχορδη σαμβύκη και  τρίχορδη πανδουρίδα.
Η μεν πανδουρίδα  κρατάει το κούρδισμα αυτό μέχρι σήμερα, η δε σαμβύκη έγινε πρώτα Πηκτίδα αποκτώντας πλαίσιο και έφτασε να γίνει η πολύχορδη [100+]άρπα με αντηχείο και βάση στο έδαφος, πρόκειται για τη σύγχρονη άρπα ορχήστρας.
Η πανδουρίδα που κρατάει το τρίχορδο κούρδισμα είναι παγκόσμια υπόθεση υπάρχει δηλαδή σε κάθε άκρη του πλανήτη  τουλάχιστον από την ελληνιστική εποχή ενώ στον Ελλαδικό χώρο σήμερα είναι η ποντιακή, κρητική, θρακιώτικη μακεδονίτικη και πολίτικη λύρα, ο τρίχορδος ταμπουράς ή θαμπούρα και το τρίχορδο μπουζούκι [με τριπλό ζεύγος χορδών πια] σε διάφορα μεγέθη: μπαγλαμαδάκι, τζουράς, μπουζούκι.
Η πανδουρίδα μέσω της εξέλιξης της από την άποψη της κατασκευής τους σώματος της και της εξειδίκευσης του ύφους της με διαφορετικά κουρδίσματα από άλλα όργανα(τετράχορδα, επτάχορδα, οκτάχορδα, ) γίνεται ο πρόγονος της πλειοψηφίας των σύγχρονων εγχόρδων.

λύρα Σαμβύκη[= ξύλο κούφιο, ζαμπούκος= ακτέα ή κουφοξυλιά ή αφροξυλιά, επίσης πλοιάριο της ερυθράς θάλασσας].

Βλέπουμε στη φωτογραφία Σαμβύκη  χωρίς μεμβράνη όπου φαίνεται ξεκάθαρα πως είναι εξέλιξη του μουσικού τόξου με προσθήκη αντηχείου και επιπλέον χορδών,και μάλιστα σε ένα απλό κλαδί διαμορφωμένο σε καμπύλη πιθανόν με βράσιμο του ξύλου και φορμάρισμα του.

Σαμβύκη από παράσταση αμφορέα με ορχήστρα

Λύρα Σαμβύκη όπως φαίνεται σε αρχαίο αμφορέα με παράσταση ολόκληρης ορχήστρας.

  
            

Η προέλευση της λύρας σαμβύκης από το μουσικό τόξο είναι οφθαλμοφανής.
Ώστε δεν χρειάζεται να δούμε γιατί δεν είναι μονού βραχίονα η σαμβύκη -ούτε και η εξέλιξη της η πανδουρίς- γίνεται τέτοια όταν και  επειδή το ένα άκρο της το καταλαμβάνει το αντηχείο.
λύρα σαμβύκη από κεραμικό αγγείο
Εξέλιξη της λύρας Σαμβύκης είναι η λύρα πανδουρίς ή πανδουρίδα.

  Πανδουρίδα ή Πανδρουρίς Πάνδρυς  

η λύρα Πανδουρίς [πάνδρυς =ολόξυλο δρυός παν+δρύς]ή τρίχορδον με ευθύγραμμο βραχίονα .

Στην παραπάνω εικόνα παριστάνεται Κόρη-Εταίρα με πανδουρίδα από το αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών του 500πΧ

Η λύρα πανδουρίς σε προκατακλυσμιαία αναπαράσταση  του 1900πΧ σε Αιγυπτιακό ταφικό μνημείο  που παριστάνει σκανδαλιστική ορχήστρα εταίρων των λαών της θάλασσας με σαμβύκη, πανδουρίδα, δίαυλο και φωνή, ορχηστρικό σχήμα εταίρων που διατηρείται μέχρι την Ελληνιστική εποχή στον Ελληνικό και Ελληνιστικό κόσμο, πρόκειται προφανώς  για λαϊκή ορχήστρα . 
Η πανδούρα τόσο στην αρχαιότητα όσο και στις μέρες μας δεν αποτελεί λόγιο όργανο όπως οι άλλες λύρες και αυτό έχει να κάνει με το πρωτογενές ύφος του τρίχορδου κουρδίσματος της.

Λυρα Πανδουρίς στον Χετιτικό πολιτισμό

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Οι Χιττίτες ήταν αυτοκρατορία  πολυεθνική δεν  ήταν  ένα έθνος.   Ξεκίνησαν ως έθνος κοντά στη  Μεσοποταμία αναπτύχθηκαν  δυτικά όπου είχαν κατακτήσει αυτόχθονα προελληνικά φύλα με  ανεπτυγμένο  μουσικό πολιτισμό όπως  Φρύγες,  Λυδούς, Κάρες  και Λέλεγες,  επεκτάθηκαν έτσι στον   ευρύτερο χώρο της Μικράς  Ασίας,  ενώ πριν τον  Τρωικό πόλεμο  βρίσκονταν σε γειτονική  περιοχή  της  Μεσοποταμίας με όριο την  Ανατολία.Ο Τρωικός πόλεμος  άφησε   απροστάτευτα  τα  εδάφη που  κατείχαν  οι  νικημένοι  και διαλυμένοι  στρατιωτικώς  Μικρασιάτες όχι  όμως  και τα  παράλια  πεδινά κα εύφορα εδάφη  μαζί με το  πέρασμα  του Βοσπόρου  για τα  οποία  έγινε ο εμφύλιος πόλεμος  Ελλαδιτών και  Μικρασιατών  Ελλήνων και τα οποία προστατεύτηκαν εντατικά  από τους  Ελλαδίτες.
Τα υπόλοιπα εδάφη αφέθηκαν  στην  τύχη  τους ως  άγονα  πετρώδη και  ηπειρωτικα.  Οι Χιττίτες τα  κατέλαβαν και στη  συνέχεια  έγιναν εύκολα   μέρος της Περσικής  αυτοκρατορίας .
Από τους νικημένους Τρώες, Φρύγες, Λυδούς, Κάρες  και Λέλεγες οι πληθυσμοί  που  μπόρεσαν  να ξεφύγουν  από τους κατακτητές  κατέληξαν  στις εξής περιοχές  με τις οποίες  σχετίζονταν  πολιτιστικά εμπορικά και φυλετικά, εκεί έδωσαν  δείγματα  της  έφεσης  τους στις τέχνες:
Ά.Στα παράλια  της Μικράς Ασίας και στα γειτονικά νησιά  Μυτιλήνη, Λήμνος, Χίος, Σάμος, επίσης Τρώες από την  Λήμνο  αποίκησαν την  Ετρουρία -στην κεντρική  Ιταλία- .
Β.Στο  Ιόνιο  κατέφυγαν  Κάρες, Τηλεβόες και Λέλεγες  
Γ.Στην Φοινίκη στα  παράλια σημερινού  Ισραήλ  Λίβανου  και   Συρίας κατέφυγαν Λυδοί και Φρύγες  κοντά σε περιοχές ετεοκρητών.
Η μουσική αναπτύχθηκε ιδιαιτέρως στα παράλια  της  Μικράς  Ασίας  βόρεια δυτικά και  νότια  που  ήταν  ανεπτυγμένες  περιοχές  με πλούσια  εδάφη από τα πρώτα παγκοσμίως  όπου  αναπτύχθηκε η γεωργική  επανάσταση  όπως και οι τέχνες και επιστήμες γενικότερα για  τούτο λέχθηκε  πως  η  μουσική  ήταν Ασιάτις, και πράγματι  ήταν,  η  Ασία  ξεκίναγε  από την  Μικρά Ασία που ήταν ελληνικός  και  προελληνικός ζωτικός  χώρος μέχρι  την νοτιοανατολική Ανατολία    και μέχρι τον  βορειοανατολικό Πόντο και  τον  Καύκασο   που επίσης  έχουν τεράστια  ιστορία  στη  μουσική και  όχι  μόνο από την προϊστορική ή μυθική εποχή ακόμη.
Γειτονικές περιοχές όπως η Θράκη, και μιλάμε για  την ευρύτερη  προελληνική Θράκη που  περιλαμβάνει  περιοχή τεράστια:  σημερινή  Βουλγαρία και Ρουμανία, και μέχρι την  Κωνσταντινούπολη. Η  σημερινή Θράκη που  βρέχεται από το αιγαίο πέλαγος  ήταν η πατρίδα  του μυθικού ή  προϊστορικού Ορφέα.
Το νησιωτικό Αιγαίο  με προεξάρχουσες Κρήτη και  Κυκλάδες αλλά  και η Κύπρος, είχαν και έχουν  ακόμη  πλούσια  μουσική  παράδοση και έφεση.



Χέλυς από κέλυφος χελώνας και κέρατα

Χέλυς από κέλυφος χελώνας και ξύλινους βραχίονες

 η Χέλυς [=χελώνα] Το πρωτόγονο είδος πηκτίδος είναι μια τρίχορδη, τετράχορδη, πεντάχορδη, επτάχορδη ή ψευδοοκτάχορδη  πηκτίδα όπου το καβούκι χρησιμοποιείται μόνο σαν μέσο στερέωσης κι όχι ως αντηχείο. Τελικά το καβούκι κόβεται στη μέση και κρατιέται το καμπύλο μέρος του με επένδυση από δέρμα  σαν είδος τύμπανου που παίζει το ρόλο αντηχείου.
Κατασκευασμένη με βραχίονες από κέρατα  ταύρου ή αγριοκάτσικου και καβούκι χελώνας αρχικά και μετά ξύλινα αντίγραφα τους είναι εμφανώς μια πρωτόγονη κατασκευή λύρας.

Αρχαϊκή ιεροτελεστία

Χέλυς βάρβιτος 

Βάρβιτος [=βαρύτονη] πρόκειται για μια χέλυς ή άλλη λύρα με μακριούς κεράτινους -από αντιλόπη- ή ξύλινους βραχίονες  με αντηχείο καβούκι χελώνας αρχικώς. Στη συνέχεια κατασκευάζεται από ξύλινους βραχίονες ή λυγισμένο καμπυλωμένο -με βράσιμο- ξύλινο  ενιαίο βραχίονα, στο τέλος γίνεται εξολοκλήρου ξύλινη [φόρμιγγα] και έτσι καταλήγει Κιθάρα βάρβιτος με κοντές μεν χοντρές δε χορδές.

Κιθαριστής με βάρβιτο Χέλυς

Μούσα με χέλυς βάρβιτο 

η βάρβιτος χέλυς εξελίσσεται σε φόρμιγγα βάρβιτο και κιθάρα βάρβιτο

Φόρμιγγα ή Φόρμιγξ

Φόρμιγγα[=φορητή] πρόκειται για μια ξύλινη πηκτίδα με αντηχείο, τρίχορδη, τετράχορδη, πεντάχορδη, επτάχορδη και ψευδοοκτάχορδη και κατασκευασμένη  από ξύλινα κομμάτια λεπτομερώς συναρμοσμένα όπως τα σύγχρονα έγχορδα.

μούσα με φόρμιγγα 

 Φόρμιγγα με μηχανισμό ξεχειλώματος του ήχου της χορδής.
Η εφαρμογή μεταλλικών-συρμάτινων χορδών απαιτεί πιο στιβαρή κατασκευή και δίνει τη δυνατότητα για κοντές βαριές χορδές.
Έτσι δημιουργείται η κίθαρις βάρβιτος.

Κιθάρα ή Κίθαρις βάρβιτος


Κιθάρα ή κίθαρις βάρβιτος [= Θωρακόσχημη κορυφαία βαρύτονη: [κίθαρις <κίθαρος=θώρακας, θωρακόσχημο ψάρι και κορυφαία κορώνα-διάδημα- ],
[βάρβιτος<βάρβιτον<βαρύμιτον<βαρύ+μίτον=χορδή].
Η κίθαρις βάρβιτος είναι η τελειοποίηση της αρχαϊκής ''κιθάρας'' η οποία είναι απλή τρίχορδη ή τετράχορδη ή πεντάχορδη πηκτίδα ή φόρμιγγα  [πηκτίδα μονοκόμματη με αντηχείο].
Η τελειοποιημένη μορφή της φόρμιγγας είναι η  ξύλινη επτάχορδη  ή ψευδοοκτάχορδη με επτά είδη χορδών: αρχική και τελική χορδή ίδια με διαφορά οκτάβας.
Προικίστηκε με μεταλλικά εξαρτήματα κουρδίσματος:
α.κεντρικό άξονα συνολικό κλειδί και συντονισμού που παίζει και ρόλο ζυγού: β.μεταλλικά  διαπασών αλλά και
γ.ελατήρια ως μηχανισμός βιμπράτο:  ελάσματα συμπίεσης του άξονα για το ξεχείλωμα του ήχου των χορδών.

Κίθαρις βάρβιτος ή Κιθάρα

Αυτές οι μετατροπές έγιναν την κλασική εποχή για τούτο έχει συνδεθεί με αυτή την εποχή ως η απόλυτος  επαγγελματικός εκφραστής του Απολλώνιου- Λόγιου πνεύματος.
Οι μηχανισμοί αυτοί έδωσαν τη δυνατότητα δημιουργίας νέων τρόπων στην ελληνική μουσική  έφτασαν τους 116 [Χαράλαμπος Σπυρίδης] δύο από αυτούς τους βρίσκουμε ακόμη πρόκειται για τον Βαρύ ήχο και τον πλάγιο του που βρίσκουμε στην ιερή εκκλησιαστική μουσική μας παράδοση.
Αργότερα την ελληνιστική εποχή γίνεται πολύχορδη  μεν μια απλή φορητή άρπα δε και ονομάζεται από τους ρωμαίους ιταλική λύρα (lyra italica), λύρα ρωμαϊκή (lyra romana), Citara, Cetra, και άλλα.

    Κιθάρα βάρβιτος επί το έργον

                  

Μάγαδις [=γοητευτική-μαγική] ή απόκρυφη λύρα, η κάθε είδους λύρα με καμπυλωμένο καβαλάρη που χρησιμοποιείται σαν τοξωτή με δοξάρι.

μαγαδίζω — (Α) [μάγαδις] 1. παίζω το μουσικό όργανο μάγαδις 2. παίζω, συνοδεύω κάποιον, συμψάλλω στον διαπασών τόνο, επειδή οι χορδές τής μαγάδιδος ήταν χορδισμένες μεταξύ τους κατά οκτώ τόνους ή κατά μία οκτάβα  εκδοχές Ρε λα ρε και Λα ρε λα, Μι σι μι(«μαγαδίζειν εν τη διαπασων συμφωνίη»),

μάγαδις βυζαντινή:  πολίτικη, ποντιακή, κρητική λύρα

Μάγαδις βυζαντινή εξελικτικά 

μάγαδις τετράχορδη νήσου Κω

μάγαδις γκαντούλκα βουλγαρική

Μάγαδις Κρότωνα Καλαβρίας

Μάγαδις τρίγωνον ή ψαλτήριο ή κανών

Μάγαδις  Αγγλοσαξωνική crot & φινλανδίας jouhiko tallarpa



Η μάγαδις είναι από τις αρχαιότερες μορφές έγχορδου μουσικού οργάνου ξεκινάει η ιστορία της από το μουσικό τόξο όπου η πιο ιδιαίτερη διέγερση χορδών γίνεται κατορθωτή με τη χρήση άλλου τόξου, το γνωστό δοξάρι-τοξάρι, την καθιστά το απόκρυφο είδος οργάνου ιερής μουσικής το οποίο καθιστά το τοξωτό έγχορδο όργανο ως πρωτογενές είδος από τα αρχαιότερα μεν, άγνωστα στο ευρύ κοινό δε μέχρι την νίκη των Ρωμαίων επί των Ελλήνων και τον βανδαλισμό των ιερών.

Στα ιερά ωδεία της αλεξανδρινής αυτοκρατορίας και σε οικείες πλουσίων κιθαριστών  ελληνιστών φυλάσσονταν αυτού του είδους τα όργανα και τότε διαχύθηκαν σε λαϊκούς ανθρώπους έλληνες ή ρωμαίους και έγιναν λαϊκά όργανα σε όλη τη ρωμαϊκή επικράτεια στην οποία υπήρχαν ωστόσο ως πανδουρίδες νυκτές που παίζονταν δηλαδή με πένα [=φτερό χήνας κομμένο στην άκρη σε σχήμα νυχιού] όπως παίζεται ακόμη σήμερα το λαούτο και το ούτι.

Το 2016 διαπιστώνουν οι αρχαιολόγοι από κτερίσματα τάφου στην Καστοριά πως υπήρχε στην αρχαϊκή εποχή η λεγόμενη απόκρυφη λύρα: η τοξωτή, που χρησιμοποιούνταν στις απόκρυφες τελετουργίες από την προϊστορία ακόμη  βρίσκουν  σε παράσταση αμφορέα να παριστάνεται λύρα με καμπύλο καβαλάρη τετράχορδη και με κρεμασμένο το δοξάρι πάνω της [παρουσίαση καθηγητή Χαράλαμπου Σπυρίδη Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών] τα αρχαιολογικά ευρήματα εκτίθενται στα αρχαιολογικά μουσεία Καβάλας, Αβδήρων.
Ενδείξεις είχαμε και παλιότερα για το γεγονός  αυτό, επειδή υπήρχε το ημιτελές πήλινο  αγαλματίδιο Έρωτα με λύρα ώμου που θεωρούνταν πως παίζονταν  με δοξάρι.

 ''βιολιστής ερωτιδέας''
αρχαίο πήλινο ειδώλιο ( μέσα του 3ου αι. π.Χ.) βρέθηκε στα Άβδηρα, και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας (αρ. ευρ. Ε 193).

Η Μάγαδις εμφανίστηκε σε κοινή θέα επί Ρωμαίων και Βυζαντίου όταν οι επιδρομείς ψευτοχριστιανοί βάνδαλοι τα πήραν από τα αρχαία ιερά και μαντεία που λεηλάτησαν.

Απόκρυφα όργανα ήταν το τοξωτό τρίχορδον - τοξωτή πανδούρα- πρόκειται για τις τοξωτές τρίχορδες λύρες , ποντιακή, πολίτικη, θρακιώτικη, κρητική, καλαβρίας , ραμπάπ, φίλντ, κροθ, και λοιπά που βρίσκουμε κατά τον μεσαίωνα σε κάθε γωνιά της ρωμαϊκής και βυζαντινής αυτοκρατορίας ειδικά στην Ευρώπη ως λαϊκά όργανα που παίζονται με τρείς τρόπους στη μέση νυκτά και τοξωτά -νυκτά σε πόδι και σε ώμο.

Ωστόσο η λύρα κροθ στην Ουαλία Σκωτία και Ιρλανδία είναι η Κέλτικη προφορά του κίθαρις και παίζεται
α.ως κιθάρα [στο μηρό]
β.ως λύρα-βιολοντσέλο [στο πόδι]
γ.ως βιολί [στον ώμο] ακόμη και σήμερα.
υπάρχουν ενδείξεις ότι βρίσκεται από τους αρχαϊκούς χρόνους λόγω των φυλετικών πολιτιστικών και εμπορικών σχέσεων Κελτών και Ετεοκρητών -Πρώιμοι Μινωίτες-.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Η Κελτική ''Βρουτανία'' είναι η Χώρα του Βρούτου  γιού του Αινεία  που διέφυγε από την Τροία  στην  κεντρική Ιταλία στην  Ετρουρία. Ο  Βρούτος αποίκησε  τη βόρεια Γαλλία -Βρετάνη- και  τη  μεγάλη Βρετανία   που θεωρείται αποικία  των  προελλήνων  Τρώων  προγόνων των Κελτών  μέρος  του λαού των θαλασσών.
Η γενετική συγγένεια Ελλήνων και μερικών  Κελτών  συγκεκριμένα των Ιρλανδών,  Ουαλλών  και  Σκωτσέζων-  έχει  αποδειχθεί  τελευταία  με  εξέταση του DNA.
Οι  συγκεκριμένοι κέλτες έχουν διαφυλάξει την  αρχαϊκή  μουσική παράδοση που  παρέλαβαν και  δίνουν  τεράστια  σημασία σε αυτή: Η άρπα είναι  σύμβολο εθνικό για τους  Κέλτες Ιρλανδούς που  περιέχεται  στη σημαία τους και αποδεικνύει  το  γιατί  εμφανίζονται ως οι θεματοφύλακες για  τους  αυλούς και τις  άρπες. Το όργανο  Κροθ είναι  πιθανόν  να βρίσκεται από  την  αρχαϊκή εποχή  στα χέρια των  Κελτών ή και  παλαιότερα από την  εποχή των λαών  της θάλασσας.