7.4.α. Παραλλαγή, μέλος
Οι ύμνοι γενικώς όπως και οι ορθόδοξοι χριστιανικοί εκκλησιαστικοί ύμνοι που ψάλλονται στις ιερές ακολουθίες λέγονται ψαλμοί ή μέλη ή άσματα.
Οι ύμνοι όπως εξηγήσαμε αποτελούνται από το ποιητικό κείμενο και τις οδηγίες για τη μουσική εκτέλεση-ερμηνεία του.
Κάθε συλλαβή του ύμνου αντιστοιχεί σε έναν χαρακτήρα ποσότητας και αντιστρόφως.
Παραλλαγή
ονομάζεται η απλή φωνητική ανάγνωση-αναγνώριση- των συμβόλων των χαρακτήρων.
Η παραλλαγή είναι διδακτική μέθοδος εξάσκησης στον ρυθμό και τα σύμβολα των χαρακτήρων.
Μέλος
ονομάζεται η μουσική φωνητική ανάγνωση ψαλτικά με βάση τα σύμβολα των χαρακτήρων.
7.4.β. ρυθμός, μέτρα
Η εκτέλεση τόσο της παραλλαγής όσο και του μέλους γίνεται με σωστή τάξη συμμετρίας που συνιστά οργάνωση του όλου σε δομή.
Ρυθμό
ονομάζουμε την σωστή τάξη συμμετρίας, τη δομή με την οποία εκτελούμε την παραλλαγή και το μέλος.
Πρόκειται για τον συνεκτικό δεσμό εκφοράς του όλου. Συνδέεται με τον χρόνο, δηλαδή την διαδοχή των χρονικών
διαρκειών των χαρακτήρων.
Χαρακτηρίζουμε με αριθμό τον ρυθμό που θέλουμε να τηρήσουμε
Μέτρο - ή πόδας-
είναι ο χωρισμός του μέλους σε μικρές υποδιαιρέσεις.
(μέτρο έχουμε και στο πεντάγραμμο και συμβολίζεται εξίσου με αριθμό ωστόσο εξελίσσεται σε αριθμητικό κλάσμα που περιγράφει πόσα τμήματα, τι είδους)
Διαστολή
είναι η κάθετη γραμμή με την οποία συμβολίζουμε τη διαίρεση του μέλους είναι ένα σύμβολο που συμβολίζει το όριο, το σύνορο.
Ως εκ τούτου μπαίνει στην αρχή στη μέση και στο τέλος.
(είναι η διαστολή που διατηρείται και στο πενταγράμμο και εμπλουτίζεται με ειδικά σύμβολα επανάληψης και τέλους)
Σε κάθε μέτρο περιέχονται δύο η παραπάνω χαρακτήρες ποσότητας που συμβολίζουν ένα χρόνο ο καθένας.
Χρόνο
ονομάζουμε τη διάρκεια στην οποία εκτελείται κάθε χαρακτήρας ποσότητας.
Όταν το μέτρο περιέχει δύο χαρακτήρες ποσότητας ή δύο χρόνους λέγεται δύο σημείων ή δίσημος και τον συμβολίζουμε με το δύο (2)
αντίστοιχα για τρία σημεία τρίσημος (3)
τέσσερα σημεία τετράσημος (4)
πέντε σημεία πεντάσημος (5)
έξη σημεία εξάσημος(6)
επτά σημεία επτάσημος(7)
οκτώ σημεία οκτάσημος(8)
εννέα σημεία εννιάσημος(9)
απλοί ρυθμοί
οι ρυθμοί δίσημος(2), τρίσημος (3), τετράσημος (4) λέγονται απλοί επειδή κάθε σήμα σημαίνει μια νοητή κίνηση του χεριού που καθορίζει τη διάρκεια.
συνεπτυγμένοι ρυθμοί
είναι οι ρυθμοί που προκύπτουν από την συνένωση-σύμπτυξη απλών μέτρων σε μεγαλύτερη ενότητα.
Τέτοιοι είναι :
ο τετράσημος συνεπτυγμένος που προκύπτει από δύο απλά μέτρα δίσημα που ενώνονται σε ένα που εκτελείται με μια νοητή κίνηση του χεριού. Γίνεται ένας σύνθετος δίσημος επομένως που όμως σημειώνεται με το τέσσερα (4).
Ο εξάσημος συνεπτυγμένος που προκύπτει από τη σύμπτυξη τριών μέτρων του απλού δίσημου. Γίνεται ένας σύνθετος τρίσημος που σημειώνεται με το έξη (6).
Ο οκτάσημος συνεπτυγμένος που προκύπτει από την σύμπτυξη τεσσάρων απλών μέτρων δύο σημείων. Γίνεται ένας σύνθετος τετράσημος που σημειώνεται με το οκτώ (8).
Υπάρχουν και οι συνεπτυγμένοι :
πεντάσημος (5), επτάσημος (7) και εννεάσημος (9)
Στην εκκλησιαστική μουσική οι συνεπτυγμένοι είναι πιο σπάνιοι και από αυτούς οι πεντάσημος, επτάσημος και εννεάσημος σπανιότατοι, λόγω και της δυσκολίας τους να ενταχθούν στο αυστηρό εκκλησιαστικό ύφος.
Είναι ωστόσο κοινοί στην λαϊκή και μάλιστα χορευτική μουσική.
Το μέτρημα των χρόνων κάθε μέτρου γίνεται με κίνηση του χεριού που αντιπροσωπεύει μια κίνηση για κάθε χρόνο.
1κάτω, 2πάνω ο δίσημος
1κάτω λοξά, 2πέρα, 3 πάνω λοξά ο τρίσημος (τρίγωνο)
1κάτω, 2πέρα, 3πάνω, 4δώθε ο τετράσημος(τετράγωνο)
Στην εκκλησιαστική μουσική υμνολογία ενίοτε τόσο ο ρυθμός όσο και τα μέτρα εναλλάσσονται, έτσι αναγράφεται η αλλαγή μέσω του συμβολικού αριθμού του νέου ρυθμού.
Τονικός ρυθμός
Ο τονισμός των συλλαβών καθορίζει το μέτρο και το ρυθμό για τούτο και ονομάζεται τονικός. Οι αλλαγές στο ρυθμό και στα μέτρα έχουν να κάνουν με την εναλλαγή αριθμού συλλαβών στο ποιητικό κείμενο.
(στο πεντάγραμμο η μουσική διατηρεί απαράλλακτο τον ρυθμό και ο ρυθμός λέγεται προσωδιακός)
Άσκηση 1 ρυθμός δίσημος
1κάτω 2πάνω
Νη|= =|+1= |+1 =|+1 = Δη|+1 =|+1 =|+1 =νη|-1 =|-1 =|-1 =|-1 =Νη||
διαβάζουμε:
Νη Νη|Πα Πα|Βου Βου| Γα Γα |Δη Δη|Κε Κε|Ζω Ζω|νη νη|νη νη|Ζω Ζω|Κε Κε|Δη Δη|Γα Γα|Βου Βου|Πα Πα|Νη Νη||
εφαρμογή τώρα στην τετράχορδη πηκτίδα λύρα
Πως θα τα περάσουμε αυτά στη λύρα;
Ας γνωρίσουμε το όργανο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου